Η Ξάνθη ήταν πάντα ένα χωνευτήρι πολιτισμών όπου ήκμασαν τα γράμματα και οι τέχνες, ίσως επειδή διέθετε μία ισχυρή μεσαία και αστική τάξη, λόγω της βιομηχανίας καπνού που αναπτύχθηκε από τον 18ο αιώνα. Η μακραίωνη ιστορία της πόλης, προσδιορίζεται από τη “συνάντηση” Δύσης και Ανατολής καθώς λόγω γεωγραφικής θέσης είχε τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με διαφορετικές κουλτούρες και αντιλήψεις.
Στην αγκαλιά της Ροδόπης, η Ξάνθη αποτελεί πρωτεύουσα του ομώνυμου νομού και διοικητικό και εμπορικό κέντρο της περιοχής. Ο Νομός Ξάνθης βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της Θράκης, συνορεύει βόρεια με τη Βουλγαρία, ανατολικά με το νομό Ροδόπης, δυτικά με τους νομούς Δράμας και Καβάλας, ενώ νότια βρέχεται από το Θρακικό Πέλαγος.
Όσοι θέλουν να γνωρίσουν πραγματικά την πόλη της Ξάνθης, την ιστορία, τη λαογραφία της, τη διασκέδαση, την παράδοση, την κουζίνα και τα αξιοθέατά της, πρέπει να την επισκεφτούν για αρκετές ημέρες.
Επιβάλλεται η επίσκεψη στο βυζαντινό κάστρο, στην κορυφή του λόφου όπου μπορεί κανείς να θαυμάσει τη θέα της πόλης, να περπατήσει σε πλακόστρωτα δρομάκια και να δει την αισθητική της συμμετρίας που κυριαρχεί στην Ξάνθη.
Στην Παλιά και τη Νέα Πόλη
Η Παλιά Πόλη βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της Ξάνθης, χτισμένη αμφιθεατρικά και χωρισμένη σε δύο μέρη με φυσικό όριο τον ποταμό Κόσυνθο. Αποτελεί τον ιστορικό της πυρήνα και καλύπτει έκταση 380.000m2, κάτι που την κάνει έναν από τους μεγαλύτερους παραδοσιακούς οικισμούς της χώρας.
Χτίστηκε μετά το 1829 -τη χρονιά που οι μεγάλοι σεισμοί κατέστρεψαν πλήρως τον προηγούμενο οικισμό- πάνω στα ερείπια και με πυρήνα τις εκκλησίες, που υπήρχαν μάλλον από την εποχή της βυζαντινής Ξάνθειας, όπως ονομαζόταν από την αρχαιότητα η πόλη της Ξάνθης.
Η πόλη που είναι χτισμένη από Ηπειρώτες και Μακεδόνες μαστόρους, χαρακτηρίζεται από την δαιδαλώδη μορφή των λιθόστρωτων σοκακιών της και είναι γεμάτη λαϊκότροπες βαλκανικές κατοικίες, χάνια, μαγαζιά, τυπικές εκκλησίες της τελευταίας Οθωμανικής περιόδου και δυτικότροπα νεοκλασικά μέγαρα των οποίων οι ιδιοκτήτες είναι κυρίως έμποροι καπνού.
Σημείο-στολίδι για την πόλη είναι το Λαογραφικό Μουσείο, ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα μιας ορισμένης τυπολογίας κατοικιών που άρχισαν να κατασκευάζονται στην πόλη της Ξάνθης την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας, από το 1830 και μετά. Το μουσείο φιλοξενεί έναν ολόκληρο θησαυρό καλαισθητικής παράδοσης, άρρηκτα δεμένο με το ιστορικό παρελθόν της.
Η εκκλησία της Μητρόπολης, στολίζει την ομώνυμη πλατεία, ενώ αξιόλογο είναι και το κτήριο της Δημοτικής Πινακοθήκης. Κάτω από τη σιδηροδρομική γραμμή, βρίσκεται το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, όπου μπορεί ο επισκέπτης να γνωρίσει τον κόσμο των ζώων, ενώ η σύγχρονη πόλη της Ξάνθης, αποτελεί πόλο έλξης για την καθημερινή ζωή, τις ανάγκες και τις προτεραιότητες του πολίτη, με καταστήματα, πλατείες, πάρκα, υπέροχα μπαράκια και καφέ.
Ακόμη αξίζει να επισκεφθεί κανείς και τα μοναστήρια της Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας, της Καλαμιώτισσας ή Καλαμούς, καθώς και των Ταξιαρχών στο ομώνυμο ύψωμα όπου λειτουργεί εκκλησιαστική σχολή.
Η χρυσή εποχή του καπνού
Μεταξύ 18ου – 19ου αιώνα η τουρκοκρατούμενη Ξάνθη γίνεται παγκοσμίως γνωστή χάρη στον σπάνιο αρωματικό καπνό της που ξεπερνά τα όρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας και ταξιδεύει ως περιζήτητος στα Βαλκάνια, την Ευρώπη και την Κωνσταντινούπολη. Τεράστιος πλούτος κατακλύζει την περιοχή και η άρχουσα τάξη που με την άδεια του σουλτάνου εμπορεύεται τον εξαιρετικό μπασμά, μεγαλουργεί χτίζοντας τη σημερινή Παλιά Πόλη.
Εντυπωσιακές καπναποθήκες και καπνομάγαζα, προξενεία ευρωπαϊκών κρατών, θέατρα και χαμάμ, τεκέδες και τζαμιά, ασφαλιστικές εταιρείες, δικηγορικά γραφεία, εργοστάσιο ηλεκτρισμού, νοσοκομείο, μέχρι και… συνεργεία αυτοκινήτων και φυσικά, πολυτελή αρχοντικά.
Από τη μία Ηπειρώτες και Δυτικομακεδόνες μάστοροι δημιουργούν στα πρότυπα των αστικών κέντρων της Ανατολής με τα χαρακτηριστικά σαχνισιά (προέκταση του ορόφου που στηρίζεται σε ξύλινα στηρίγματα). Από την άλλη, οι πολυταξιδεμένοι έμποροι προτιμούν να ακολουθήσουν δυτικής επιρροής αρχιτεκτονικές: ιταλική αναγέννηση, γερμανικός ρομαντισμός και ελληνικός νεοκλασικισμός κάνουν την Ξάνθη μια πολύχρωμη πόλη πρωτοφανούς για την εποχή αισθητικής.
«Η συνύπαρξη εκείνο τον καιρό ενός αντιτύπου της μπελ επόκ, με αυθεντικούς τούρκικους μιναρέδες, έδιναν χρώμα και περιεχόμενο σε μια κοινωνία-πανσπερμία απ’ όλες τις γωνιές της Ελλαδικής γης, που συμπτωματικά βρέθηκε να ζει σε ακριτική περιοχή και να χορεύει τσάρλεστον στις δημόσιες πλατείες», γράφει ο Μάνος Χατζιδάκις για την αγαπημένη του πλευρά της Ξάνθης. Φανταστείτε μόνο πως στις αρχές του 20ού αιώνα υπήρξε ένας από τους επτά πλουσιότερους δήμους της Ελλάδας, παρότι βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή. Η παρακμή ξεκινάει το 1912 με την πρώτη κυριαρχία των Βούλγαρων και τους Βαλκανικούς Πολέμους και η χρυσή εποχή της Ξάνθης τελειώνει οριστικά μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Δεν γκρεμίστηκαν όλα όμως.
Οι καπναποθήκες
Στην άκρη της Ξάνθης, «φρουροί» της εισόδου της από τον σιδηροδρομικό σταθμό, στέκουν τα τιτάνια καπνομάγαζα, που διηγούνται περασμένα… μεγαλεία, την οικονομική άνθιση της πόλης, τότε που η παραγωγή και η επεξεργασία του καπνού είχαν φτάσει στο απόγειό τους (1860 έως το 1913) και οι έμποροι έστελναν τον καπνό με καραβάνια προς την Κωνσταντινούπολη αλλά και σε όλη την Ευρώπη.
Χτίστηκαν στο τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, από Ηπειρώτες και Μακεδόνες μάστορες και με την ορθογώνια και τόσο αυστηρά συμμετρική βιομηχανική αρχιτεκτονική τους, ορισμένες θεωρήθηκαν μοναδικές ακόμα και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Βρίσκονται στα νοτιοανατολικά της Παλιάς Πόλης, αποτελώντας ιδιαίτερη συνοικία, διαχωρισμένη σαφώς από την κεντρική περιοχή εμπορίου και την περιοχή κατοικίας της αστικής τάξης.
Πρόκειται για μια περιοχή που σώζεται σε ικανοποιητικό βαθμό ως πολεοδομικός ιστός και ως κτηριακό απόθεμα και αποτελεί ένα από τα καλύτερα υφιστάμενα σύνολα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.
Σήμερα η περιοχή των καπναποθηκών βρίσκεται στις παρυφές του κέντρου, κοντά στην πλατεία Ελευθερίας και τα κτήρια προορίζονται για χώρους πολιτισμού. Το 1995 μετρήθηκαν 57 που άντεξαν στον χρόνο, από τις οποίες οι 27 εγκαταλειμμένες. Στην οδό Καπνεργατών 9 θα δείτε το περιβόητο «Π», το μεγαλύτερο συγκρότημα καπναποθηκών που υπήρχε τότε στα Βαλκάνια (χωρητικότητας 49.000 κυβικών μέτρων) και έχτισε το Οθωμανικό Μονοπώλιο. Πιο πέρα, Καπνεργατών & Δημοκρίτου, μια μικρότερη λειτουργεί ως ΚΑΠΗ Ξάνθης, ενώ στην καπναποθήκη της 12 Αποστόλων & Ανδρούτσου στεγάζεται το δραστήριο Ιδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης.
Οι βιότοποι της περιοχής
Ο νομός Ξάνθης διαθέτει επίσης πολλά φυσικά αξιοθέατα και μέρη με οικολογικό ενδιαφέρον, όπως το παρθένο δάσος Χαϊντού ή Δρυμού, το Δέλτα και τα Στενά του Νέστου και ο θαυμάσιος βιότοπος της Βιστωνίδας.
Το φυσικό βόρειο όριο του Νομού, είναι η οροσειρά της Ροδόπης με τα παρθένα δάση τα οποία αποτελούν καταφύγιο σπάνιων άγριων πουλιών, ενώ νοτιότερα συναντάμε το πεδινό τμήμα το οποίο είναι ιδιαίτερα εύφορο λόγω της άρδευσης από το πλούσιο υδρογραφικό σύστημα.
Ο Νέστος, αποτελεί το φυσικό σύνορο ανάμεσα στη Θράκη και τη Μακεδονία, αλλά και το «ποτάμι της ζωής» για την περιοχή. Το αισθητικό του δάσος χαρακτηρίζεται από πολύ πλούσια βλάστηση, ενώ το φαράγγι αποτελεί καταφύγιο για σπάνια αρπακτικά πτηνά και για θηλαστικά. Το τοπίο είναι μαγευτικό και μπορεί να το θαυμάσει κάθε επισκέπτης, με τρεις διαφορετικούς τρόπους: με τα πόδια, με το τρένο και με κανό.
Τέλος το θρακικό πέλαγος, τμήμα του βόρειου Αιγαίου, είναι το φυσικό νότιο όριο του νομού. Η παράλια ζώνη αρχίζει από τις εκβολές του Νέστου δυτικά μέχρι τη λίμνη Βιστωνίδα και το Πόρτο Λάγος ανατολικά όπου βρίσκονται μερικοί από τους σημαντικότερους υγροβιότοπους της χώρας αλλά και διεθνώς. Η λίμνη Βιστωνίδα είναι μια από τις σημαντικότερες λίμνες της χώρας μας, με πλούσια αλιεύματα αλλά και ένα καταφύγιο χιλιάδων πουλιών.
Η έκταση, η ποικιλία και ο πλούτος των υγροτόπων, εντάσσουν το Δέλτα του Νέστου και τη λίμνη Βιστωνίδα στις Περιοχές Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς και στο δίκτυο Νατούρα 2000.
Πολιτιστικές δραστηριότητες
Η Ξάνθη έχει κατορθώσει να θεσμοθετήσει, τρεις περιόδους εορταστικών εκδηλώσεων. Το Φεβρουάριο γίνεται κέντρο της διασκέδασης με τις Λαογραφικές Γιορτές και το Καρναβάλι της, που παρουσιάζει πανελλήνιο ενδιαφέρον και έχει λαϊκό παραδοσιακό χαρακτήρα, αλλά αντλεί θέματα και από τη σύγχρονη επικαιρότητα, ενώ στην περιοχή της Παλιάς Πόλης, οι γνωστές «Γιορτές Παλιάς Πόλης» διοργανώνονται κάθε χρόνο την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου.
Ακόμα, ο Οκτώβριος είναι ο μήνας του Μάνου Χατζιδάκι για την Ξάνθη, όπου για τον εορτασμό της επετείου της γέννησής του οργανώνονται τα φεστιβάλ «Η Ξάνθη του Μάνου Χατζιδάκι» και το «Χατζιδάκειο» από τον Δήμο και τη Στέγη Γραμμάτων και Καλών Τεχνών.
Την ίδια στιγμή, γνωστό σε όλη την περιοχή είναι και το εντυπωσιακό παζάρι της Ξάνθης, που στήνεται κάθε Σάββατο στην Πλατεία Ζωαγοράς και αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς χώρους ανάπτυξης της υπαίθριας εμπορικής δραστηριότητας στη Βόρεια Ελλάδα, προσελκύοντας όλο το χρόνο χιλιάδες επισκέπτες. Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι, Αθίγγανοι, καθώς και παλιννοστούντες από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, αλλά ακόμη και αφρικανοί και κινέζοι, συνυπάρχουν αρμονικά, δίνοντας στο παζάρι ένα ιδιαίτερο χρώμα, το οποίο δεν θα συναντήσει κανείς σε άλλες υπαίθριες αγορές. Στους πάγκους του θα βρείτε από οπωροκηπευτικά και κάθε λογής τρόφιμα, μέχρι χαλιά, κουβέρτες, είδη ένδυσης και υπόδησης, είδη οικιακής χρήσης και παιχνίδια.
Γεύσεις Δύσης και Ανατολής
Η κουζίνα και η ζαχαροπλαστική, είναι επίσης αξιοσημείωτες στην Ξάνθη, αποτελώντας ένα ακόμη «σημείο» συνάντησης της Ανατολής με τη Δύση. Καβουρμάς, παστουρμάς, πικάντικα σουτζούκια, ζουμερά κεμπάπ και μυρωδάτα λαχματζούν, ασυναγώνιστες καργιόκες και βουνά σαραγλί κάνουν την Ξάνθη εκτός από «σταυροδρόμι πολιτισμών» τόπο ντελίριου για καλοφαγάδες. Αναζητήστε ντόπια αλλαντικά και φρέσκο ψάρι στη Δημοτική Αγορά και για καριόκες κατευθείαν στον Παπαπαρασκευά.
Πώς θα πάτε
Η Ξάνθη απέχει 730 χλμ. από την Αθήνα και 220 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη.
Μπορείτε επίσης να πάτε και αεροπορικώς μέχρι την Καβάλα.
