Το ορφανοτροφείο Αριστοτέλης, το Παπάφειο ίδρυμα και το ορφανοτροφείο θηλέων Μέλισσα έγραψαν ιστορία στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Χιλιάδες παιδιά από το 1903 και μετά βρήκαν καταφύγιο και κατάφεραν να σταθούν στα πόδια τους μέσα από τα συγκεκριμένα ιδρύματα. Δείτε την ιστορία των τριών αυτών ορφανοτροφείων της πόλης.
Το Παπάφειο Ορφανοτροφείο «Ο Μελιτεύς»
Σύμφωνα με τη διαθήκη του χτίστηκε το Νεοκλασικό οικοδόμημα του Παπάφειου Ορφανοτροφείου σε σχέδια του γνωστού και από άλλα κτίρια της Θεσσαλονίκης αρχιτέκτονα Παιονίδη. Άρχισε να χτίζεται το 1894 και τελείωσε το 1903. Το οικόπεδό του είχε έκταση 53.880 τετραγωνικούς πήχεις. Αγοράστηκε το Σεπτέμβριο του 1883 από τον Τούρκο μεγαλοκτηματία Hamdi Bey με δωρεά του Ιωάννου Παπάφη.
Πρωτοστάτησε στους Εθνικούς αγώνες, στους Βαλκανικούς Αγώνες προσέφερε καταφύγιο και βοήθεια στους δεινοπαθούντες. Στους απελευθερωτικούς του 1912 – 13 προσέφερε τα πάντα, ακόμη και στο αρχιτεκτονικό του σχέδιο δόθηκε το σχήμα «Ε» για να γίνει ο φάρος που θα θυμίζει στους υπόδουλους Έλληνες την Ελλάδα, την ελπίδα και την ελευθερία.
Στις ειρηνικές περιόδους περιέθαλψε τεράστιο αριθμό παιδιών, παιδιών που είχαν ανάγκη περίθαλψης και αγωγής. Τα προετοίμασε για την ένταξή τους στην κοινωνία. Εκεί έμαθαν κάποια τέχνη, από το Κέντρο βοηθήθηκαν να ακολουθήσουν ανώτερες και ανώτατες σπουδές.
Κατά τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας του ιδρύματος 1903-1904, οι οικότροφοι ήταν 57, το 1909-1910 έγιναν 126 και το 1962 έφτασαν τους 450. Από το 1909 μπήκαν οι βάσεις της μουσικής, με τη γνωστή μπάντα του Παπαφείου, που τροφοδότησε με μουσικούς τις μπάντες και ορχήστρες όλης της Ελλάδας.
Το ορφανοτροφείο παράλληλα με τη διαμονή εξασφάλιζε τεχνική εκπαίδευση σε ένα από τα τρία τμήματα του: ραπτικής, υποδηματοποιίας και ξυλουργικής. Αργότερα τα τμήματα αυτά αυξήθηκαν. Έτσι το 1962 υπάρχουν επιπλέον τμήματα ξυλογλυπτικής, επιπλοποιίας, ηλεκτρολογίας, σιδηρουργικής, μηχανουργικής και μηχανοξυλουργικής, τα οποία στεγάζονται στις νέες κτιριακές εγκαταστάσεις που κτίσθηκαν στο πίσω μέρος της αυλής, το 1930 και 1952.
Πολλές φορές η αρχική χρήση του ιδρύματος παραβλέπεται προκειμένου να καλυφθούν έκτακτες στεγαστικές ανάγκες. Το 1912, μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και μέχρι το Δεκέμβριο του 1913, χρησιμοποιείται σαν στρατιωτικό νοσοκομείο. Στη συνέχεια, το κτίριο επισκευάζεται για την εγκατάσταση των ορφανών, αλλά τον Αύγουστο του 1914 επιτάσσεται για τη στέγαση του 13ου πεζικού Συντάγματος.
Μετά την επιστροφή και σύντομη διαμονή των ορφανών, χρησιμοποιείται από το Αγγλικό Στρατηγείο Ανατολής στο χρονικό διάστημα 1917-1919, ενώ το 1921 στεγάζει και πάλι το Στρατιωτικό Νοσοκομείο.
Από το 1936 – 1938 χρησιμοποιείται για τη στέγαση του Παθολογικού τμήματος του Δημοτικού Νοσοκομείου, όταν αποτεφρώνεται η αντίστοιχη πτέρυγα. Ενώ το 1940, στεγάζει και πάλι το Στρατιωτικό Νοσοκομείο, ενώ κατά τη διάρκεια της κατοχής το Γενικό Γερμανικό Νοσοκομείο. Στη συνέχεια καταλαμβάνεται από το ΕΛΑΣ και το Δεκέμβριο του 1944 εγκαθίσταται σε αυτό το Αγγλικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο, ενώ μόλις το 1947 επανέρχεται στην αρχική του χρήση.
Το 1948 φιλοξενεί 4.650 παιδιά – θύματα του εμφυλίου πολέμου και από το 1948-1950 την παιδόπολη “Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς”.
Μετά από πολλές ταλαιπωρίες, το 1957, ξεκινάει μια νέα περίοδος ανακαινίσεων και επισκευών. Δύο χρόνια αργότερα κτίζεται στην αυλή του ιδρύματος ο ναός του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου. Τέλος, το 1961 το Ίδρυμα γίνεται Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου.
Σήμερα περιθάλπονται υγιή και αρτιμελή αγόρια, ορφανά από δύο ή ένα γονέα, παιδιά αναπήρων πολέμου, παιδιά τυφλών, κωφαλάλων ή γενικά αναπήρων, φυματικών, ψυχοπαθών, φυλακισμένων για μεγάλο χρονικό διάστημα σε συνδυασμό με την οικονομική αδυναμία της οικογένειάς τους να τα αναθρέψουν, πολυτέκνων και απόρων οικογενειών, αγροτικών και ορεινών περιοχών. Τα παιδιά εγγράφονται ανάλογα σε σχολεία της πόλης, Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο, Λύκειο ή Τεχνική Σχολή.
Το Ορφανοτροφείο Θεσσαλονίκης «Η Μέλισσα»
Το ορφανοτροφείο ιδρύθηκε το 1921 με σκοπό την περίθαλψη ορφανών παιδιών (αγοριών και κοριτσιών) από τον Καύκασο. Την επόμενη χρονιά δέχεται τα πρώτα ορφανά παιδιά από τη Μικρασιατική Καταστροφή και το Ορφανοτροφείο Σμύρνης.
Το 1940 μετά από εντολή της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας τα αγόρια μεταφέρονται σε άλλα Ιδρύματα και η «Μέλισσα» υποδέχεται τα κορίτσια από το «Άσυλο Θηλέων». Από τότε συνεχίζει τη λειτουργία της ως Ορφανοτροφείο Θηλέων. Το 1941 το κτίριο του ορφανοτροφείου καταλαμβάνεται από τους Βουλγάρους και τα παιδιά υποχρεώνονται να μεταφερθούν σε άλλα οικήματα. Μετά από πέντε χρόνια η «Μέλισσα» επιστρέφει στο κτίριο της, στο νεοκλασικό της οδού Βασιλίσσης Όλγας 36.
Με Βασιλικό Διάταγμα το 1973 τι Σωματείο ορφανοτροφείο θηλέων «η Μέλισσα» ιδρύει το Ίδρυμα. Το 1977 μετά από ζημιές στο νεοκλασικό της Βασιλίσσης Όλγας, το Ίδρυμα μεταφέρεται στο Πανόραμα, ενώ το Σωματείο συνεχίζει να διατηρεί το γραφείο του στο ίδιο κτίριο.
Μερικά χρόνια αργότερα, το 1995, η Ακαδημία Αθηνών απονέμει έπαινο στη «Μέλισσα» εκτιμώντας την προσφορά και το έργο της. Σήμερα το ορφανοτροφείο συνεχίζει να στέκεται δίπλα στα παιδιά που βρίσκονται σε κίνδυνο, βασιζόμενο στις σύγχρονες ψυχοκοινωνικές και παιδαγωγικές αντιλήψεις.
Το ορφανοτροφείο «Αριστοτέλης»
Το ορφανοτροφείο «Αριστοτέλης», στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης, στα 57 χρόνια λειτουργίας του, από το 1926 μέχρι το 1983, φιλοξένησε περίπου 20.000 παιδιά που βρέθηκαν ορφανά στα μεσοπολεμικά και μεταπολεμικά χρόνια.
Παιδιά προσφυγόπουλα, από τη Μικρά Ασία ή από πόλεις και χωριά της Βορείου Ελλάδας που γνώρισαν τη φρίκη του Εμφυλίου αλλά και της Κατοχής, ανέπτυξαν μεταξύ τους ισχυρούς δεσμούς αγάπης, αφού το Ίδρυμα ήταν ουσιαστικά η οικογένειά τους.
Σκορπισμένοι πλέον σε κάθε γωνιά της Ελλάδας και του εξωτερικού, κάθε χρόνο, συναντώνται παραμονή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, θυμούνται όσους έφυγαν και δακρύζουν όταν το απουσιολόγιο γεμίζει.
Από το 1950 λειτούργησε στο ίδρυμα Σχολή Επαγγελμάτων και Τεχνών με τμήματα μηχανολογικού, ξυλουργικής και επιπλοποιίας και ηλεκτρομηχανικών. Μάλιστα, η τεχνική σχολή του Αριστοτέλη θεωρούνταν από τις καλύτερες στη χώρα, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι τα ορφανά που εκπαιδεύονταν από το 1956 έως και το 1960, έφτιαξαν, μαζί με τα παιδιά του «Παπάφειου», τα έδρανα της Βουλής των Ελλήνων.
Άλλωστε, η επαγγελματική τους εκπαίδευση τούς εξασφάλιζε ένα σημαντικό «εισιτήριο» στην αγορά εργασίας, αφού δεν υπήρχε καμία μέριμνα από το ίδρυμα για την αποκατάσταση των παιδιών μετά την ενηλικίωσή τους, οπότε κι αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν το ίδρυμα.
Το ορφανοτροφείο διέκοψε τη λειτουργία του το 1983, ύστερα από πενήντα επτά χρόνια συνεχούς παρουσίας. Τα γραφεία του Συλλόγου αποφοίτων που στεγάζονταν σε ένα από τα δωμάτια του ορφανοτροφείου, μεταφέρθηκαν σε ένα μικρό γραφείο στο κτίριο του 5ου Δημοτικού Σχολείου Καλαμαριάς μέχρι να ολοκληρωθούν οι εργασίες ανακαίνισης του ιστορικού κτιρίου.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ, Ορφανοτροφείο θηλέων Μέλισσα, Παπάφειο ίδρυμα
