Το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ή πατέντα είναι αναγκαία προϋπόθεση για να καρπωθεί κάποιος τα οφέλη της εφεύρεσής του. Στον κατάλογο που ακολουθεί παρουσιάζουμε 10 εφευρέτες, οι οποίοι για διαφόρους λόγους (προσωπικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς) δεν έλαβαν δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για πράγματα που χρησιμοποιούμε ευρέως σήμερα κι έτσι κάποιοι τρίτοι εκμεταλλεύτηκαν την περίσταση για να πλουτίσουν από τους κόπους και τις θυσίες τους.
1 Τζον Γουόκερ Τα σπίρτα
Μπορεί ο άνθρωπος να χρησιμοποιούσε τη φωτιά από τα αρχαία χρόνια, αλλά τα σπίρτα, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, ανακαλύφθηκαν μόλις το 1827 από τον άγγλο χημικό Τζον Γουόκερ. Ο Γουόκερ δεν έμεινε ευχαριστημένος από την εφεύρεσή του και δεν την κατοχύρωσε. Αργότερα, άφησε την επιχείρησή του στον συμπατριώτη του εφευρέτη και πολιτικό Άιζαακ Χόλντεν, που εκμεταλλεύτηκε την εφεύρεσή του. Ο Γουόκερ πέθανε το 1859 και αναγνωρίστηκε μεταθανάτια ως ο εφευρέτης των σπίρτων, μόλις βρέθηκαν τα λογιστικά βιβλία του.
2 Μπέντζαμιν Μπράντλεϊ Η ατμοκίνητη μηχανή για τα πολεμικά πλοία
Ο Μπέντζαμιν Μπράντλεϊ γεννήθηκε δούλος. Μορφώθηκε από τα παιδιά του κυρίου του και ασχολήθηκε με τα μαθηματικά. Γύρω στο 1830 ήταν ένας αναγνωρισμένος μηχανικός και δούλευε στο πολεμικό ναυτικό των ΗΠΑ. Πληρωνόταν, όμως, μόνο πέντε δολάρια το μήνα, καθώς το υπόλοιπο του μισθού του πήγαινε στον κύριό του. Ο Μπράντλεϊ με την εξοικονόμηση χρημάτων κατασκεύασε μία ατμομηχανή, η οποία βρήκε τη χρήση της στα πολεμικά πλοία των ΗΠΑ. Το μόνο που κατάφερε από την εφεύρεσή του ήταν να εξαγοράσει την ελευθερία του.
3 Ρον Κλάιν Η μαγνητική ταινία της πιστωτικής κάρτας
Παλαιότερα, προτού χρεώσουν μία πιστωτική κάρτα, οι πωλητές έπρεπε να συμβουλευτούν ένα μακρύ κατάλογο με διάφορες πληροφορίες για την πιστωτική κάρτα του πελάτη. Ο αμερικανός μηχανολόγος Ρον Κλάιν είδε το εμπόδιο και προσπάθησε να το διορθώσει με τη μαγνητοταινία, που χρησιμοποιούνταν στη μουσική βιομηχανία. Ανακάλυψε μία μέθοδο που κωδικοποιεί απλές πληροφορίες, όπως τον αριθμό του λογαριασμού, μέσα από μία μαγνητική ταινία, η οποία ενσωματώθηκε στο πίσω μέρος της κάρτας. Ο Κλάιν δεν έβγαλε λεφτά από αυτή του την ανακάλυψη, αλλά δημιούργησε μία αξιοσέβαστη περιουσία από άλλες εφευρέσεις του.
4 Μπέντζαμιν Μοντγκόμερι Η ατμοκίνητη προπέλα
Ο Μπεν Μοντγκόμερι (1819-1877) γεννήθηκε σκλάβος στη Βιρτζίνια και πουλήθηκε στον Τζόζεφ Ντέιβις, που διατηρούσε φυτεία στο Μισισιπή. Ο νεαρός αφροαμερικανός, που έκανε διαδρομές στον ποταμό Μισισιπή με τα πλοία του κυρίου του, διαπίστωσε ότι τα πλοία δυσκολεύονταν να διαπλεύσουν το μεγάλο ποτάμι, λόγω του διαφορετικού βάθους του. Έτσι, εμπνεύστηκε την ατμοκίνητη προπέλα, με την οποία τα πλοία μπορούσαν να πλεύσουν με ασφάλεια και στα αβαθή νερά. Επειδή ήταν σκλάβος δεν μπόρεσε να κατοχυρώσει την εφεύρεσή του, κατόρθωσε όμως να εξαγοράσει την ελευθερία του.
5 Μιχαήλ Καλάσνικοφ Το ΑΚ-47
Το ΑΚ-47 ή Καλάσνικοφ είναι το πιο δημοφιλές αυτόματο όπλο του πλανήτη. Το χρησιμοποιούν από στρατιώτες και αντάρτες έως τρομοκράτες κι έμποροι ναρκωτικών σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Υπολογίζεται ότι σήμερα πάνω από 10 εκατομμύρια ΑΚ-47 βρίσκονται σε χρήση. Το κατασκεύασε το 1947 ο σχεδιαστής όπλων Μιχαήλ Καλάσνικοφ (1919-2013), με σκοπό να προσφέρει στην πατρίδα του, τη Σοβιετική Ένωση, ένα φτηνό και αποτελεσματικό όπλο. Επειδή εργαζόταν σε κρατική υπηρεσία της κομμουνιστικής Σοβιετικής Ένωσης δεν έλαβε καμία πρόσθετη αμοιβή, ούτε κατοχύρωσε την εφεύρεσή του. Λίγους μήνες πριν από το θάνατό του το 2013 έγραψε ένα γράμμα προς τη Ρωσική Εκκλησία, ζητώντας συγγνώμη για τους τόσους θανάτους που προκάλεσε η ανακάλυψή του.
6 Τζορτζ Κραμ Τα πατατάκια
Τα πατατάκια (chips) ανακαλύφθηκαν από την ιδιοτροπία ενός πελάτη εστιατορίου. Το 1853 ο Τζορτζ Κραμ (1824-1914) εργαζόταν ως σεφ στο ξενοδοχείο «Moon’s Lake House», που βρισκόταν πλησίον της λίμνης Σαρατόγκα, στην πολιτεία της Νέας Υόρκης. Κάποια ημέρα σέρβιρε ένα πιάτο με τηγανητές πατάτες σ’ ένα πελάτη, ο οποίος του παραπονέθηκε ότι ήταν χοντροκομμένες και μαλακές. Ο Κραμ, ψάχνοντας τρόπο να τον ικανοποιήσει, έκοψε τις πατάτες όσο λεπτές γινόταν, δημιουργώντας αυτό που ονόμασε αργότερα Σαρατόγκα Τσιπς (Saratoga Chips). Το νέο έδεσμα όχι μόνο ενθουσίασε τον δύστροπο πελάτη, αλλά στην πορεία γνώρισε μεγάλη επιτυχία, με αποτέλεσμα ο Κραμ ν’ ανοίξει δικό του εστιατόριο. Δεν κατοχύρωσε, όμως, την ανακάλυψή του, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να την εκμεταλλευτεί εμπορικά.
7 Κρίστοφερ Κόκερελ Το Χόβερκραφτ
Ένα πρόβλημα που βασάνιζε τον ναυπηγό Κρίστοφερ Κόκερελ ήταν η κατασκευή ενός πλοίου που θα κινούνταν πάνω από το νερό και θα μπορούσε να ταξιδεύει με μεγάλη ταχύτητα, αφού θα υπερνικούσε την αντίσταση του νερού. Ύστερα από χρόνια δοκιμών κατασκεύασε ένα πρωτότυπο, το ονόμασε χόβερκραφτ κι έλαβε την πολυπόθητη πατέντα. Δεν μπόρεσε, όμως, να το αξιοποιήσει εμπορικά και σκέφτηκε να προσεγγίσει την αγγλική κυβέρνηση και να πουλήσει την ιδέα του για στρατιωτικούς σκοπούς. Η αγγλική κυβέρνηση, όμως, θεώρησε το χόβερκραφτ στρατιωτικό μυστικό, με αποτέλεσμα ο Κόκερελ να μην μπορεί δημόσια να λάβει κανένα ποσό. Έπειτα από πολλά χρόνια δοκιμών κατασκευάστηκε το πρώτο χόβερκραφτ, το οποίο καθελκύστηκε στις 11 Ιουνίου του 1959. Ο Κόκερελ, τελικά, δεν έλαβε την παραμικρή αμοιβή για την εφεύρεσή του, για την οποία αφιέρωσε πολύ χρόνο και χρήμα. Σε αντιστάθμισμα έλαβε τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα από αγγλικό πανεπιστήμιο και χρίστηκε σερ.
8 Ντάγκλας Ένγκελμπαρτ Το ποντίκι του ηλεκτρονικού υπολογιστή
Ο αμερικανός μηχανικός Ντάγκλας Ένγκελμπαρτ (1925-2013) δημιούργησε το «ποντίκι» το 1968, προκειμένου να μπορεί να διαχειρίζεται τον υπολογιστή του. Όμως, θεώρησε ότι δεν ανακάλυψε κάτι σπουδαίο και δεν προχώρησε σε κατοχύρωση της εφεύρεσής του, όπως έπραξε με άλλες 20 πατέντες, όπως το υπερκείμενο, τα παράθυρα, τη διαμοιρασμένη οθόνη και τη βιντεοδιάσκεψη. Η εταιρεία που δούλευε, η SRI, κατοχύρωσε το ποντίκι και αργότερα πούλησε την άδεια στην Apple, αντί 40.000 δολαρίων. Ο Ένγκελμπαρτ δεν εισέπραξε από την ανακάλυψή του ούτε ένα σεντ.
9 Χάρβεϊ Μπολ Το Σμάιλι
Το Σμάιλι (Smiley), o κίτρινος κύκλος με το χαμογελαστό πρόσωπο, είναι μία από τις πιο αναγνωρίσιμες εικόνες στον κόσμο. Τη σχεδίασε μέσα σε 10 λεπτά, ο αμερικανός γραφίστας Χάρβεϊ Μπολ (1921-2001), κατόπιν παραγγελίας της ασφαλιστικής εταιρείας State Mutual Life Assurance Company, που το χρησιμοποίησε για διαφημιστικούς σκοπούς. Για τις υπηρεσίες του πληρώθηκε το ποσό των 45 δολαρίων (350 δολάρια με τιμές του 2016). Η χαρούμενη φατσούλα γνώρισε μεγάλη επιτυχία τα κατοπινά χρόνια. Αποτυπώθηκε σε μπλουζάκια και πόστερ, ενώ ήταν πηγή έμπνευσης για το πασίγνωστο εμότικον των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Το Σμάιλι απέφερε εκατομμύρια δολάρια, αλλά ο Μπολ έλαβε μόνο την αρχική αμοιβή του.
10 Αλεξέι Παζίτνοφ Το Τέτρις
Το Τέτρις είναι ένα από τα δημοφιλέστερα βιντεοπαιγνίδια παγκοσμίως, με πωλήσεις που ξεπερνούν τα 70 εκατομμύρια κομμάτια και κέρδη δισεκατομμυρίων δολαρίων από το 1984, οπότε δημιουργήθηκε. Ο ρώσος δημιουργός του Αλεξέι Παζίτνοφ (γ. 1956) ζούσε τότε υπό το κομμουνιστικό καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης, που απαγόρευε την ιδιωτική πρωτοβουλία και θεωρούσε όλες τις εφευρέσεις ιδιοκτησία του κράτους. Στη Δύση, το Τέτρις κυκλοφόρησε μέσα από τη φορητή παιγνιδομηχανή «Game Boy» της Νιντέντο και μέρος των κερδών πήγαιναν κατευθείαν στα κρατικά ταμεία. Η κυβέρνηση του Σοβιετικής Ένωσης, αναγνωρίζοντας τα δίκαια του Παζίτνοφ, υποσχέθηκε να του χορηγήσει ένα ποσό ως αποζημίωση μέσα σε διάστημα 10 χρόνων. Όμως, η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε το 1991 και ο δημιουργός του δημοφιλούς παιγνιδιού δεν έλαβε ποτέ το ποσό. Έπειτα από πολύχρονους δικαστικούς αγώνες, του αναγνωρίστηκε τελικά η ιδιοκτησία του Τέτρις, όταν η δημοφιλία του παιγνιδιού είχε πάρει την κατιούσα.
