Οδηγός περιπλάνησης στις στοές της Θεσσαλονίκης: Αυτές που επιζούν κι εκείνες που πεθαίνουν (Α’ μέρος)

Οι στοές της Θεσσαλονίκης, μυστηριώδεις, σκοτεινές, φημισμένες ή άγνωστες, προσεγμένες ή εγκαταλελειμμένες, φέρουν το άρωμα του χθες και διατηρούν ζωντανό στη μνήμη των Θεσσαλονικέων ένα κομμάτι από την ιστορία της πόλης.

Ρεπορτάζ: Ηλέκτρα-Αθηνά Αντωνιάδου

Υπήρξαν τόποι συνάντησης των κατοίκων για δεκαετίες, όταν στην αγκαλιά τους λειτουργούσαν δεκάδες μικρομάγαζα, εκθέτοντας την πραμάτεια τους στους στενούς και ανήλιαγους διαδρόμους τους. Σήμερα, οι περισσότερες στοές έχουν μάλλον συναισθηματική παρά εμπορική αξία για την πόλη, αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι του χαρακτήρα της.

Κάποια μαγαζιά λιανικής μες στις στοές παραμένουν ανοιχτά, έχοντας αντέξει στη φθορά του χρόνου, στον ανταγωνισμό και προσφάτως, στην κρίση. Την ίδια στιγμή, αρκετά είναι τα καφέ και μπαρ που στεγάζονται στα γοητευτικά έγκατα των στοών, αποδεικνύοντας πως οι ιστορικοί χώροι της πόλης έχουν τη δυνατότητα να μεταλλάσσονται επιτυχώς διατηρώντας, κι όχι καταστρέφοντας, την αισθητική του παρελθόντος.

Δύο νοητές γραμμές σε σχήμα σταυρού χωρίζουν γεωγραφικά τις κυριότερες στοές του κέντρου σε δύο διακριτές ομάδες. Σε αυτές που βρίσκονται κάτω από την οδό Ερμού και ανατολικά της Δραγούμη, στις οποίες ανήκουν και οι πιο “λουξ”. Και σε κείνες που βρίσκονται πάνω από τις οδούς Ερμού – Φράγκων και δυτικά της Δραγούμη, μερικές από τις οποίες αποτελούν ακόμη πόλο έλξης για το κοινό, ενώ άλλες έχουν αφεθεί από χρόνια στην τύχη τους.

Οι εμπορικές: Ρογκότη, Χρυσικοπούλου, Χιρς, Μοδιάνο, Καράσσο

Ένα βολικό σημείο αφετηρίας για την περιπλάνηση στις στοές της πόλης είναι η στοά Ρογκότη ή Λευϊ ή Λεβί, πάνω από την πλ. Ελευθερίας. Στην είσοδο από την οδό Βενιζέλου, κρέμεται ακόμη ένα ρολόι με δύο όψεις αλλά χωρίς δείκτες, που ανήκει στα αρχιτεκτονικά σχέδια της οικοδομής από την ανόρθωσή της στο μεσοπόλεμο.

Το σικάτο μπαρ εντός και η γυάλινη οροφή που καλύπτει το αίθριο φανερώνουν την καλή κατάσταση στην οποία έχει διατηρηθεί στα νεώτερα χρόνια η στοά.

Αφήνοντας τη στοά Ρογκότη και βαδίζοντας προς την Αριστοτέλους επί της Τσιμισκή, στα δεξιά εκτείνεται η στοά Χρυσικοπούλου, που έχει παραμείνει ολοζώντανη στο χρόνο. Στενή και χαμηλοτάβανη, είναι γεμάτη μαγαζιά και κίνηση, ενώνοντας δύο κεντρικότατες αρτηρίες της πόλης, τις οδούς Τσιμισκή και Μητροπόλεως.

Αντίθετα με τη στοά Χρυσικοπούλου, η είσοδος της οποίας περνά σχετικά απαρατήρητη, ψηλή και ευρύχωρη ανοίγεται ένα στενό παρακάτω και παράλληλα η ιστορική στοά Χιρς (το “Μέγαρον Βαρώνου Χιρς”, όπως αναγράφεται στις δύο εισόδους επί της Τσιμισκή και της Μητροπόλεως). Η στοά έχει εκμοντερνιστεί πλήρως και έχει αποκτήσει σήμερα την αισθητική εμπορικού κέντρου. Στεγάζοντας γνωστές αλυσίδες καταστημάτων, εξακολουθεί να αποτελεί ένα από τα πολυσύχναστα περάσματα του κέντρου της πόλης.

Μετά τη ριζική ανακαίνιση που υπέστη η στοά την περασμένη δεκαετία, στο υπόγειο του ισόγειου καταστήματος μπορεί σήμερα να δει κανείς τμήμα του θαλάσσιου τείχους της Θεσσαλονίκης, που ανακαλύφθηκε κατά τις εργασίες ανάπλασης.

Στοιχεία ιστορίας: Η στοά Χιρς πήρε το όνομά της στη διάρκεια του μεσοπολέμου προς τιμήν του μεγάλου φιλάνθρωπου Μωρίς Χιρς, γερμανοεβραίου επιχειρηματία του 19ου αιώνα, που έδωσε το όνομα της οικογενείας σε κτίρια και τοπωνύμια της πόλης.

Φτάνοντας στην πλατεία Αριστοτέλους και στρίβοντας αριστερά, αξίζει μια στάση στη μικρή, ‘πράσινη’ στοά που βρίσκεται μέσα στο Βοσπόριο Μέγαρο, ιστορικό κτήριο που χτίστηκε μετά τη μεγάλη φωτιά του 1917. Στο βάθος της στοάς λειτουργεί πασίγνωστη ουζερί και πίσω από τα τραπεζάκια βρίσκεται μια… μονοκατοικία. Η μοναδική ίσως στο κέντρο της πόλης, που κατοικείται ακόμη, σύμφωνα με τα λόγια του ενοίκου, που είναι ταυτοχρόνως ο θυρωρός των οικοδομών πέριξ της στοάς.

Συνεχίζοντας επί της Αριστοτέλους με θέα την Άνω Πόλη, στο πρώτο στενό αριστερά βρίσκουμε την περίφημη Αγορά Μοδιάνο (“Κεντρική Στοά Τροφίμων” αναφέρει η επιγραφή στην είσοδο του κτηρίου). Ένα σύμπλεγμα στοών, που τις ημέρες σφύζουν από ζωή και εμπορεύματα τροφίμων και τις νύχτες από τραπεζάκια και θαμώνες των μικρών ταβερνείων και μπαρ που φιλοξενούνται εντός τους.

Διασχίζοντας την επιβλητική ‘τρίκλιτη’ στοά και βγαίνοντας στην οδό Ερμού, στρίβουμε αριστερά και σε ελάχιστα μέτρα απόσταση ξεκινά αριστερά επί της οδού η μικρή, πλην πασίγνωστη στοά Καράσσο. Η στοά, που κατά το ήμισυ είχε περάσει σε άλλον ιδιοκτήτη, οπότε εκείνο το τμήμα ονομάζεται έκτοτε στοά Μακρίδη, είναι ο παράδεισος για οποιονδήποτε ψάχνει κουμπιά, υφάσματα, φερμουάρ, τρέσσες, ζώνες και λοιπά αξεσουάρ ένδυσης. Διαθέτοντας μεγάλη ποικιλία, τα παραδοσιακά μαγαζάκια της στοάς Καράσσο-Μακρίδη κρατάνε ακόμα και γεμίζουν κάθε μέρα με χρώματα και φρου φρου τους διαδρόμους της.

Οι ήσυχες: Σαούλ και Αγίου Μηνά

Οι επόμενες δύο στοές δεν έχουν τη ζωντάνια των προηγούμενων. H στοά Σαούλ εκτείνεται ένα τετράγωνο παραπέρα στα αριστερά, με τρεις εισόδους από διαφορετικούς δρόμους, αλλά μικρή πλέον εμπορική κίνηση. Ένα μαγαζί με χάντρες, ένα καφέ στην είσοδο κι ένα ‘τρέντυ’ μπαρ στο κέντρο είναι ό,τι απέμεινε από την επιχειρηματικότητα στη στοά.

Στον πρώτο όροφο του κτηρίου της κάτω εισόδου της στοάς Σαούλ λειτουργεί κατάστημα στο οποίο σώζεται ένα τμήμα του παλιού ζωγραφιστού ταβανιού, καθώς ο χώρος είχε λειτουργήσει τα πρώτα χρόνια αποκλειστικά ως εβραϊκή τράπεζα. Σήμερα, στο κέντρο της στοάς έχουν βρει καταφύγιο οι γάτες της γειτονιάς με τα νεογέννητα γατάκια τους σε κούτες, μακριά από τους κινδύνους του δρόμου.

Στοιχεία ιστορίας: Η στοά Σαούλ κατασκευάστηκε το μακρινό 1881 από τον αρχιτέκτονα Vitaliano Posseli και ανακατασκευάστηκε από τον Eli Modiano, λόγω της ολοσχερούς καταστροφής που υπέστη από την πυρκαγιά του 1917.

Η στοά Αγίου Μηνά, πίσω από την εκκλησία του Αγ. Μηνά, παραμένει κλειστή από τη μία είσοδο και, σχεδόν στο σύνολό της, αδειανή και σε εγκατάλειψη. Μόνο ένα λογιστικό γραφείο λειτουργεί στον πρώτο όροφο, ενώ τα μαγαζιά με φωτοτυπίες, με είδη κάμπινγκ-ψαρέματος και το καφέ-ψησταριά, έχουν κλείσει από χρόνια, με τελευταίο να κλείνει το μεσιτικό γραφείο της στοάς, το 2014.

“Μία από τις ιστορικότερες στοές του κέντρου έχει αφεθεί στο έλεος του χρόνου”, λέει ο Γιώργος Τσιτουρίδης, ιδιοκτήτης της ψησταριάς που έκλεισε το 2009, ο οποίος είναι και ο μόνος άνθρωπος που μπορεί να συναντήσει κανείς σήμερα εκεί τα πρωινά, καθώς πηγαίνει σταθερά να πιει καφέ στο παλιό μαγαζί του.

Η στοά ανήκει στον Οργανισμό Σχολικών Κτηρίων (Ο.Σ.Κ.), αποτελεί δηλαδή δημόσια περιουσία. “Από τη στιγμή που το Δημόσιο δεν ανανέωσε τις συμβάσεις το 2005, τα καταστήματα άρχισαν να παίρνουν την κάτω βόλτα”, αναφέρει ο κύριος Γιώργος, που μας δείχνει τους φουσκωμένους σοβάδες στην οροφή. Σύμφωνα με τον ίδιο, προ 20ετίας γινόταν χαμός από κόσμο, ενώ σήμερα η μια πόρτα της στοάς παραμένει ανοιχτή μόνο για το λογιστικό γραφείο και τις τουαλέτες του ισογείου, που δεν βρίσκονται και στην καλύτερη κατάσταση.

“Όταν βρέχει, πέφτουν νερά από το ταβάνι διαβρώνοντας τους τοίχους και αν δεν ληφθούν κάποια μέτρα, σύντομα η συντήρηση θα απαιτεί πολλαπλά έξοδα. Κάθε μέρα καθαρίζω μόνος μου τη στοά, για να διατηρείται σε κάπως αξιοπρεπή κατάσταση”, συνεχίζει ο κύριος Γιώργος. Τα ίδια λέει και σε δύο μηχανικούς του Ο.Σ.Κ. που έχουν έρθει στο σημείο για αποτύπωση των φθορών στα κτήρια της στοάς: επιθεωρούν τους πεσμένους σοβάδες και τα ηλεκτρολογικά καλώδια που βρίσκονται στον αέρα, προκειμένου να ξεκινήσουν εργασίες για την ασφάλεια του κόσμου που επισκέπτεται ακόμα το χώρο. Πότε θα ξεκινήσουν τα έργα συντήρησης και εξωραϊσμού της στοάς Αγίου Μηνά; Οι μηχανικοί του Ο.Σ.Κ. δε βρίσκονται σε θέση να απαντήσουν.

Η στοά πρόσφατα επανέκτησε κάποια από την παλιά της αίγλη, έστω και προσωρινά, καθώς εδώ γυρίστηκαν σκηνές της ταινίας “Ουζερί Τσιτσάνης” τον περασμένο Απρίλιο.

Την Κυριακή ακολουθεί το δεύτερο μέρος του αφιερώματος «Οδηγός περιπλάνησης στις στοές της Θεσσαλονίκης: Αυτές που επιζούν κι εκείνες που πεθαίνουν».