Ρωσοτουρκικές σχέσεις: Πιο συχνά πόλεμοι παρά ειρήνη

Το ξεκίνημα των διπλωματικών σχέσεων

Πρώτη διπλωματική πράξη στην ιστορία των ρωσοτουρκικών σχέσεων είναι η επιστολή του ρώσου πρίγκιπα Ιβάν Γ΄ στον Οθωμανό σουλτάνο, Βαγιαζήτ Β΄, το 1492. Σε αυτήν, ο ρώσος πρίγκιπας διαπραγματευόταν τα πιο επίκαιρα θέματα σχετικά με την ανάπτυξη του εμπορίου μεταξύ Μόσχας και Κωνσταντινούπολης. Από διπλωματική άποψη οι ρωσοτουρκικές σχέσεις κατοχυρώθηκαν επί Μεγάλου Πέτρου το 1701 με το άνοιγμα της ρωσικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη.

Τουρκικός πόλεμος για τη «Δυτική όχθη» – Ουκρανία

Ως πρώτος ολοκληρωτικός ρωσοτουρκικός πόλεμος μπορεί να θεωρηθεί εκείνος των ετών 1672-1681, τον οποίο προκάλεσε η επιδίωξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να ελέγξει την αποκαλούμενη εκείνα τα χρόνια Ουκρανία της Δυτικής Όχθης. Αποκορύφωμα του πολέμου αποτέλεσε η κατάληψη από τα ρωσικά στρατεύματα του στρατηγικά σημαντικού φρουρίου Τσιγκιρίν στην περιφέρεια Τσερκάσι. Η Συνθήκη ειρήνης του Μπαχτσισαράι που υπεγράφη το 1681 εδραίωσε το εδαφικό και πολιτικό στάτους κβο στην περιοχή.

Ρωσο-τουρκικοί πόλεμοι 17-18 αιώνες

Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1686-1700 ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της γενικότερης ευρωπαϊκής πολεμικής κρίσης, στο επίκεντρο της οποίας βρισκόταν ο αυστροουγγρικός πόλεμος. Το 1696 ο ρωσικός στρατός κατάφερε να καταλάβει το φρούριο του Αζόφ, το οποίο σύμφωνα με τη συνθήκη ειρήνης της Κωνσταντινούπολης του 1700, πέρασε στη Ρωσία.

Στο ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1735-1739, στο πλευρό της Ρωσίας πολεμούσε η Αυστρία. Η Ρωσία είχε ως στόχο να σταματήσει τις επιδρομές των Τατάρων της Κριμαίας στα νότια ρωσικά εδάφη, καθώς και να διασφαλίσει και να διευρύνει την πρόσβαση της χώρας στη Μαύρη θάλασσα. Γενικά, ο πόλεμος ήταν αποτυχημένος για τη Ρωσία. Βάσει της συνθήκης που συνήφθη το 1739 στο Βελιγράδι, η Ρωσία διατήρησε στην κατοχή της το φρούριο του Αζόφ αλλά υποχρεώθηκε να γκρεμίσει όλα τα οχυρωματικά έργα, κι επίσης συμφώνησε να μην διαθέτει στόλο στη Μαύρη θάλασσα, ακόμη και για εμπορικούς σκοπούς.

Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1768-1774 σημαδεύτηκε από την προώθηση της Ρωσίας στα Βαλκάνια. Το χειμώνα του 1770 ο ρωσικός στρατός έφτασε στο Δούναβη, το 1771 κάποια τμήματά του με επικεφαλής τον πρίγκιπα Βασίλι Ντολγκορούκι κατέλαβαν την Κριμαία, ενώ το 1773 τα ρωσικά στρατεύματα βρέθηκαν στη Σιλίστρα. Σύμφωνα με τη συνθήκη ειρήνης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774), το Χανάτο της Κριμαίας ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο από την Τουρκία.

Ο επόμενος ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1787-1791 εδραίωσε τη θέση της Ρωσίας στα Βαλκάνια. Ο ρωσικός στρατός κατόρθωσε να καταλάβει το Οτσάκοφ, το Ιζμαήλ και την Ανάπα, ενώ ο ρωσικός στόλος πέτυχε συντριπτική νίκη σε βάρος των Τούρκων στην Τέντρα. Στην πορεία αυτού του πολέμου ο τουρκικός στρατός δεν μπόρεσε να πετύχει ούτε μια νίκη, ακόμη και σε τοπικό επίπεδο. Η συνθήκη ειρήνης του Ιασίου το 1791, προσδιόρισε τα νέα ρωσοτουρκικά σύνορα στο Δνείστερο.

Η βαλκανική αναγέννηση και ο Κριμαϊκός πόλεμος

Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1828-1829 κηρύχθηκε λόγω της άρνησης της Υψηλής Πύλης να εκπληρώσει τις προηγούμενες συνθήκες. Ο πόλεμος απέβη πολύ επιτυχημένος για τη Ρωσία στα μέτωπα των Βαλκανίων και της Υπερκαυκασίας. Σύμφωνα με τη συνθήκη της Αδριανουπόλεως του 1829, στη Ρωσία πέρασε το μεγαλύτερο τμήμα των ανατολικών ακτών της Μαύρης θάλασσας μαζί με τις πόλεις Ανάπα και Σουχούμ, καθώς και το Δέλτα του Δούναβη. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία αναγνώρισε τη ρωσική επικυριαρχία στη Γεωργία και σε περιοχές της σύγχρονης Αρμενίας, κι επίσης παραχώρησε αυτονομία στη Σερβία.

ΡΩΣΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το ρωσοτουρκικό μέτωπο ήταν ένα από τα σημαντικότερα, αλλά όχι από τα αποφασιστικά, στα χρόνια του Κριμαϊκού πολέμου τα έτη 1853-1856. Στον Καύκασο ο ρωσικός στρατός κατάφερε να πετύχει μια σειρά από νίκες κατά του τουρκικού. Ωστόσο, η διπλωματική απομόνωση ανάγκασε τη Ρωσία να υπογράψει την εξαιρετικά δυσμενή για την ίδια συνθήκη των Παρισίων, η οποία προέβλεπε την παράδοση στην Οθωμανική αυτοκρατορία της νότιας Βεσαραβίας και της εκβολής του Δούναβη, αλλά και όριζε το ουδέτερο καθεστώς της Μαύρης θάλασσας.

Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1875-1878 αποτελούσε μέρος της Μεγάλης ανατολικής κρίσης, η οποία προκλήθηκε από το ξέσπασμα των εθνικών απελευθερωτικών κινημάτων των λαών της Βαλκανικής. Μέσα από αιματηρές μάχες ο ρωσικός στρατός προσέγγισε την Κωνσταντινούπολη, ωστόσο η πίεση των δυτικών μεγάλων δυνάμεων που απείλησαν τη Ρωσία με πόλεμο, ανάγκασε την Αγία Πετρούπολη να κάνει παραχωρήσεις. Η συνθήκη του Βερολίνου του 1878 όριζε να δοθεί πίσω στη Ρωσία το νότιο τμήμα της Βεσαραβίας και να της παραδοθούν τα φρούρια του Καρς, Αρνταγκάν και Βατούμ. Επίσης, κατόπιν απαίτησης της Ρωσίας αναγνωρίστηκε η ανεξαρτησία της Σερβίας, του Μαυροβουνίου και της Ρουμανίας. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία δέχτηκε ένα πλήγμα, από το οποίο δεν μπορούσε πλέον να ανακάμψει.

Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος

Την περίοδο του Α΄ παγκοσμίου πολέμου το ρωσοτουρκικό μέτωπο δεν είχε προτεραιότητα. Στον Καύκασο τα ρωσικά στρατεύματα κατάφεραν να πάρουν το Ερζουρούμ, την Τραπεζούντα και το Μπιτλίς. Στη διάρκεια της Περσικής εκστρατείας το 1914-1916, ο ρωσικός στρατός εκτόπισε τα τουρκικά στρατεύματα από την Περσία. Ωστόσο η επανάσταση στη Ρωσία οδήγησε ουσιαστικά στη διακοπή των πολεμικών επιχειρήσεων.

Μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου, η Ρωσία ήταν από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισαν το τουρκικό κοσμικό κράτος του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Σύμφωνα με τις ειρηνευτικές συνθήκες που συνήφθησαν το 1921 ανάμεσα στη Σοβιετική Ρωσία και τις Δημοκρατίες της Υπερκαυκασίας με την Τουρκία, η περιοχή του Καρς επεστράφη στην Τουρκία, ενώ στη Γεωργία δόθηκε η περιφέρεια Βατούμι, όπου βάσει της συνθήκης δημιουργήθηκε η Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ατζαρίας.

Ψυχρός Πόλεμος και … «ειρήνη»

Στο Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο η Τουρκία διατηρούσε την ουδετερότητα, αλλά το 1952 εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ, γεγονός που πάντως δεν είχε αρνητική επίδραση στις σχέσεις ΕΣΣΔ και Τουρκίας. Η απόφαση όμως του αμερικανού προέδρου Τζον Κένεντι να εγκαταστήσει στην Τουρκία αμερικανικούς πυραύλους μέσου βεληνεκούς αποτέλεσε την αιτία για τη ρωσική απάντηση, δηλαδή την εγκατάσταση σοβιετικών πυραύλων στην Κούβα, γεγονός που οδήγησε στην Κρίση της Καραϊβικής.

Πετρ Ισκεντέροφ είναι διδάκτορας ιστορικών επιστημών, ανώτερος ερευνητής του Ινστιτούτου Σλαβικών Σπουδών της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών.

από  Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΡΩΣΙΑ