Περίπου ένα τέταρτο του αιώνα μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η θρησκεία αποτελεί πια σημαντικό μέρος της ατομικής και εθνικής ταυτότητας σε πολλά μέρη όπου τα κομμουνιστικά καθεστώτα κάποτε κατέστρεψαν τη θρησκευτική λατρεία και προήγαγαν τον αθεϊσμό, σύμφωνα με μια νέα έρευνα του Pew Research Center σε 18 Χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Εκτός από τη θρησκευτική ταυτότητα, τις πεποιθήσεις και την εθνική ταυτότητα, η έρευνα εξετάζει τις απόψεις όσων συμμετείχαν σχετικά με τα κοινωνικά ζητήματα, τη δημοκρατία, την οικονομία, τον θρησκευτικό και εθνικό πλουραλισμό και πολλά άλλα. Δείτε παρακάτω τα εννέα σημαντικότερα στοιχεία, σύμφωνα με την έκθεση:
- Ένα πρώτο στοιχείο είναι ότι οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι αυξήθηκαν έντονα στην περιοχή, ενώ από την άλλη πλευρά οι Καθολικοί μειώθηκαν. Το ποσοστό των Ρώσων που είναι Ορθόδοξοι έχει αυξηθεί σημαντικά μετά το τέλος της ΕΣΣΔ. Πιο συγκεκριμένα, από 37% Χριστιανών το 1991, το ποσοστό έχει φτάσει στο 71% σύμφωνα με τη νέα έρευνα. Κατά συνέπεια, έχουν μειωθεί οι Ρώσοι που δηλώνουν άθεοι, αγνωστικιστές ή «τίποτα συγκεκριμένα». Η τάση δεν περιορίζεται στη Ρωσία. Παρόμοια μοτίβα είναι εμφανή στην Ουκρανία αλλά και τη Βουλγαρία. Ταυτόχρονα, οι ιστορικά καθολικές χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης έχουν υποστεί μια μετατόπιση προς την αντίθετη κατεύθυνση. Πιο συγκεκριμένα, το καθολικό μερίδιο του πληθυσμού στην Πολωνία, την Ουγγαρία και την Τσεχική Δημοκρατία έχει μειωθεί αρκετά από το 1991.
- Επιπλέον, είναι αξιοσημείωτο ότι οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι συμμετέχουν λιγότερο στις θρησκευτικές λειτουργίες σε σχέση με τους Καθολικούς. Η άνοδος της Ορθοδοξίας δεν συνοδεύτηκε από υψηλά επίπεδα εκκλησιαστικής παρουσίας. Σχετικά λίγοι είναι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί που δηλώνουν ότι παρακολουθούν τη Λειτουργία τουλάχιστον εβδομαδιαίως, με το 6% από αυτούς να εντοπίζεται στη Ρωσία. Οι Καθολικοί στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, αντίθετα, είναι πολύ πιο πιθανό να πηγαίνουν κάθε εβδομάδα στην εκκλησία. Για παράδειγμα, το 45% των Πολωνών Καθολικών δηλώνει ότι κάθε εβδομάδα βρίσκεται στην εκκλησία για τη λειτουργία.
- Ένα χαρακτηριστικό των χωρών όπου οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι είναι πλειοψηφία είναι η άμεση σχέση μεταξύ θρησκείας και εθνικής ταυτότητας. Συγκρίνοντας, μάλιστα, τους Καθολικούς με τους Χριστιανούς Ορθόδοξους στην περιοχή, υπάρχει μια εντονότερη σχέση μεταξύ της θρησκευτικής ταυτότητας και της εθνικής ταυτότητας σε χώρες όπου οι Ορθόδοξοι είναι περισσότεροι σε σχέση με κάποια άλλη θρησκευτική ομάδα. Περίπου 70% των ερωτηθέντων που ζουν στις δέκα χώρες όπου οι Ορθόδοξοι είναι πλειοψηφία, αναφέρουν ότι η ορθόδοξη ταυτότητα είναι «πολύ» ή «σχετικά» σημαντική σε σχέση με την εθνική τους ταυτότητα (π.χ., για να είναι «πραγματικά ελληνική»), ενώ λιγότεροι είναι εκείνοι που λένε το ίδιο στις τέσσερις χώρες όπου οι Καθολικοί είναι πλειοψηφία (περίπου 57%). Παρομοίως, σε σχετική ερώτηση όσον αφορά την πολιτιστική υπεροχή, το 69% των ενηλίκων στη Ρωσία, συμφωνεί στο ότι «Ο λαός μας δεν είναι τέλειος, αλλά ο πολιτισμός μας είναι ανώτερος από των άλλων». Την ίδια δήλωση έκανε και το 46% των ενηλίκων στην Ουγγαρίας, όπου οι Καθολικοί είναι πλειοψηφία.
- Στις χώρες όπου οι Ορθόδοξοι πλειοψηφούν, είναι περισσότεροι εκείνοι που υποστηρίζουν την σχέση Εκκλησίας – Κράτους, σε σύγκριση με τις χώρες της Καθολικής πλειοψηφίας . Για πολλούς, η σύνδεση μεταξύ θρησκείας και έθνους έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την κατάσταση κατά τη διάρκεια της σοβιετικής εποχής. Πάνω από το 1/3 των ερωτηθέντων στις χώρες όπου οι Ορθόδοξοι είναι πλειοψηφία, ανέφεραν ότι οι κυβερνητικές πολιτικές θα πρέπει να υποστηρίζουν τη διάδοση των θρησκευτικών αξιών και πεποιθήσεων στη χώρα τους, ενώ ακόμη περισσότεροι δήλωσαν ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία πρέπει να λάβει οικονομική στήριξη από την Κυβέρνηση. Στις χώρες πάλι όπου η πλειοψηφία είναι οι Καθολικοί, είναι λιγότεροι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η Κυβέρνηση πρέπει να προωθήσει τη θρησκεία ή να χρηματοδοτήσει την Καθολική Εκκλησία.
- Ένα ακόμα αξιοσημείωτο στοιχείο, που παρατηρείται στις χώρες της Ορθόδοξης πλειοψηφίας, είναι ότι πολλοί άνθρωποι ενδιαφέρονται για τη ρωσική ηγεσία. Οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη – και όχι μόνο οι Ρώσοι Ορθόδοξοι – είναι αρκετά πιθανό να ευνοήσουν βλέπουν θετικά τη ρωσική κυβέρνηση. Μάλιστα, πολλοί από τους Ορθόδοξους βλέπουν τη Ρωσία ως αντισταθμιστή απέναντι στη δυτική νοοτροπία
- Οι συντηρητικές απόψεις κυριαρχούν, στις χώρες όπου οι Ορθόδοξοι είναι πλειοψηφία. Για πολλούς στις χώρες αυτές, οι «παραδοσιακές αξίες» είναι κοινωνικά συντηρητικές. Από αυτούς που ρωτήθηκαν, οι συντηρητικοί σε πολλές χώρες, λένε ότι η ομοφυλοφιλία δεν πρέπει να γίνει δεκτή από την κοινωνία, ενώ είναι πολύ πιθανό αυτή η θέση να διατυπώνεται περισσότερο στις χώρες της πλειοψηφίας των Ορθόδοξων . Οι Ορθόδοξοι είναι επίσης πιο πιθανό να λένε ότι η έκτρωση θα πρέπει να είναι ως επί το πλείστον ή εξ ολοκλήρου παράνομη, ενώ διατηρούν πιο συντηρητικές απόψεις όσον αφορά τα πρότυπα των δύο φύλων, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι οι γυναίκες πρέπει πάντα να υπακούν στους συζύγους τους.
- Σε αρκετές πρώην σοβιετικές δημοκρατίες υπάρχει μια ισχυρή νοσταλγία για την ΕΣΣΔ. Στην Αρμενία (79%), τη Μολδαβία (70%) και τη Ρωσία (69%) πολλοί αναφέρουν ότι η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 ήταν κακή για τη χώρα τους, ενώ το 54% των ενηλίκων στη Λευκορωσία έχει την ίδια θέση. Ακόμη και στην Ουκρανία, όπου συνεχίζεται η ένοπλη σύγκρουση με τους φιλορωσικούς αυτονομιστές, περίπου το ένα τρίτο (34%) των πολιτών αισθάνεται έτσι. Σε ορισμένες από αυτές τις χώρες, οι πολίτες είναι πιο πιθανό να αξιολογήσουν πιο θετικά την ιστορική κληρονομιά της ηγεσίας του Ιωσήφ Στάλιν (1924-1953) σε σχέση με τον τελευταίο σοβιετικό ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, οι πολιτικές του οποίου βοήθησαν να τερματιστεί η Σοβιετική Ένωση.
- Παρόλο που η Δημοκρατία και η οικονομία αναπτύχθηκαν γρήγορα σε ολόκληρη την περιοχή μετά την πτώση του σιδηρού παραπετάσματος, οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης δεν είδαν τη Δημοκρατία ως την καλύτερη μορφή διακυβέρνησης. Ενώ η επικρατούσα άποψη στις περισσότερες από τις χώρες που ερωτήθηκαν είναι ότι η Δημοκρατία είναι προτιμότερη από οποιαδήποτε άλλη μορφή διακυβέρνησης, μόνο σε δύο χώρες – την Ελλάδα (77%) και τη Λιθουανία (64%) – το λένε σαφείς πλειοψηφίες. Σημαντικά μερίδια σε πολλές χώρες δηλώνουν είτε ότι μία μη-δημοκρατική κυβέρνηση μπορεί να είναι προτιμότερη σε ορισμένες περιπτώσεις, ή ότι το είδος της διακυβέρνησης στη χώρα τους δεν έχει σημασία.
- Τέλος, υπάρχουν δισταγμοί όσον αφορά την αποδοχή των Μουσουλμάνων αλλά και των Ρομά. Οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι και οι Καθολικοί δέχονται ευρέως ο ένας τον άλλον. Επιπλέον, οι περισσότεροι πιστοί και των δύο χριστιανικών παραδόσεων είναι πρόθυμοι να δεχτούν τους Εβραίους ως συμπολίτες και γείτονες. Ωστόσο, οι Καθολικοί είναι λιγότερο πρόθυμοι από τους Ορθόδοξους να δεχτούν τους Μουσουλμάνους είτε στην οικογένειά τους είτε ως γείτονες. Παρομοίως, οι ίδιοι διστάζουν αρκετά να δεχτούν τον πληθυσμό των Ρομά ως συμπολίτες, γείτονες ή μέλη της οικογένειας.
Πηγή: Pew Research Center επιμέλεια Νικολέτα Ευσταθίου
