Η ιστορία της Θεσσαλονίκης «ξετυλίγεται» στο αρχείο του Μάνου Μαλαμίδη

Φωτογραφίες, εφημερίδες, αφίσες, φυλλάδια, έγγραφα και πολλά άλλα μπορεί να βρει κανείς στο αρχείο του Μάνου Μαλαμίδη. Ο κ.  Μαλαμίδης είναι ερευνητής και συλλέκτης  και εδώ και τουλάχιστον 14 χρόνια συγκεντρώνει το αρχείο του. Αφορμή στάθηκε η απόσυρση της δραχμής και σήμερα διαθέτει μία μεγάλη συλλογή που εμπλουτίζεται συνεχώς.  Πριν από ένα χρόνο περίπου το αρχείο στεγάζεται στην οδό Γκαρμπολά 7, κοντά στο Μπιτ Μπαζάρ. Ο Μάνος Μαλαμίδης μίλησε για την ενασχόλησή του με τον συλλεκτισμό, για το αρχείο του αλλά και τη Θεσσαλονίκη του τότε και του σήμερα.

-Πόσα χρόνια ασχολείστε με το συλλεκτισμό;

-Από το 2001, από τη χρονιά που αποσύρθηκε το χαρτονόμισμα, το ελληνικό χαρτονόμισμα. Κατάφερα και έχω πλέον ένα πολύ μεγάλο μέρος τους. Αυτό ήταν η αφορμή για να ασχοληθώ με τις συλλογές.  Συλλέκτες βέβαια είμαστε όλοι. Ο συλλεκτισμός είναι η μεταφορά των αναμνήσεών και της ζωής μας στην πραγματικότητα.

-Το αρχείο Μαλαμίδη πόσα χρόνια λειτουργεί και τι περιλαμβάνει;

-Λειτουργεί από το 2014. Η συλλογή περιλαμβάνει ένα βασικό κορμό που αφορά την πόλη, τη Θεσσαλονίκη. Τις δεκαετίες της Θεσσαλονίκης, από την οθωμανική Θεσσαλονίκη, από την Τουρκοκρατία δηλαδή μέχρι πρόσφατα. Είναι όλα ταξινομημένα ανά δεκαετίες σε ντοσιέ, με υποφακέλους μέσα τους, που αφορούν την καθημερινή ζωή, το εμπόριο, τη συγκοινωνία, τα πολιτικά της συγκεκριμένης δεκαετίας. Υπάρχουν μέσα φωτογραφίες, έγγραφα, μονόφυλλα, προκηρύξεις. Ένα πλήρες υλικό που αν κάποιος για παράδειγμα θέλει να δει τη δεκαετία του ’30 και πάει στην εκπαίδευση, μπορεί να δει πως ήταν εκείνη την εποχή λίγο-πολύ.

Το αρχείο έχει σαν θέμα όχι μόνο την πόλη αλλά τα μεγάλα γεγονότα από το 1900 και μετά. Δηλαδή τους Βαλκανικούς Πολέμους, το Μεσοπόλεμο, τη Μικρασιατική Καταστροφή, τις Δικτατορίες και γενικότερα όλα τα κρίσιμα γεγονότα μέχρι σήμερα.

-Πως καταφέρατε να μαζέψετε το υλικό σας;

-Αξιολογώντας και έχοντας στο μυαλό μου που πρέπει να στρέψω την προσοχή μου. Έχοντας στο μυαλό μου τι με ενδιαφέρει, τα θέματα δηλαδή, τα μάζεψα αγοράζοντας τα από παλαιοπώλες. Επισκεπτόμουν τα καταστήματά τους και μιλούσα μαζί τους ατελείωτες ώρες. Επίσης, αυτά μαζεύτηκαν αγοράζοντάς τα από δημοπρασίες. Κάποια από αυτά ήταν φθηνά, αρκετά από αυτά ήταν ακριβά. Όταν αγοράζει κανείς για παράδειγμα ένα έγγραφο του 1912, που αφορά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης έχει ένα κοστολόγιο.

Η συλλογή αυτή είναι ατομική, προσωπική. Θέλω όμως να τα μοιράζομαι με άλλους και για το λόγο αυτό δημιούργησα το 2013 μία ομάδα στο facebook, πριν έρθω εδώ στο αρχείο, με τίτλο «Μνήμες Θεσσαλονίκης». Το όνομα αυτό έχει δοθεί καθώς θεωρώ ότι η ιστορία μαθαίνεται μόνο όταν έχει άμεση σύνδεση με το παρόν.

-Έρχεται συχνά κόσμος στο αρχείο;

-Έρχεται κόσμος σε όλες τις συναντήσεις που έχουμε κάνει μέχρι τώρα, οι οποίες είναι συνολικά 23. Επισκεπτόμαστε ιστορικής αναφοράς σημεία. Και που δεν έχουμε πάει! Στο Μουσείο Αρχαίας Ρωμαϊκής Αγοράς, στο Πολεμικό Μουσείο, στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα, όπου μας ξενάγησε ο διευθυντής του, στη Μονή Λαζαριστών είδαμε τη συλλογή Κωστάκη, τη ρωσική πρωτοπορία, στα Συμμαχικά Νεκροταφεία του Ζεϊτενλικ, στην Άνω Πόλη, στο Γεντί Κουλέ, με αφορμή την επέτειο της 17 Νοέμβρη, όπου μάλιστα είχαμε εκεί μαζί μας 14 πολιτικούς κρατούμενους εκείνης της περιόδου.

Ο κόσμος που έρχεται είναι συνήθως 25-30 άτομα αλλά έχουμε φτάσει και τα 70. Υπάρχουν βέβαια και άνθρωποι που έρχονται σταθερά. Οι περιηγήσεις οργανώνονται είτε ηλεκτρονικά μία εβδομάδα πριν είτε τηλεφωνικά.

Έχουμε πλήθος δραστηριοτήτων. Το αρχείο είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Πέραν της βιβλιοθήκης που υπάρχει ένας τεράστιος όγκος βιβλίων και των θεμάτων που μπορεί κάποιος να έρθει και να τα δει, διοργανώνουμε εκδηλώσεις αλλά και προβολές ταινιών.

-Υπάρχει κάτι που ξεχωρίζετε από τη συλλογή σας;

–Πρωτότυπο και πολύτιμο είναι ένα ομόλογο του αγώνα του 1821, που το υπογράφει ο Υψηλάντης. Αυτό είναι από τα πιο σπάνια και καλά κομμάτια του αρχείου.

-Εμπλουτίζετε το αρχείο σας με υλικό από τη σημερινή εποχή;

-Μαζεύω σημερινές εφημερίδες γιατί τις αποδελτιώνω. Κόβω τα κομμάτια που μπορούν να ενσωματωθούν στα ντοσιέ του αρχείου και τα αξιοποιώ με αυτόν τον τρόπο. Οι φίλοι μου φέρνουν εφημερίδες. Επίσης, παίρνω πάντα βεβαίωση ότι ψήφισα. Φέτος στο δημοψήφισμα ζήτησα και πήρα ένα ψηφοδέλτιο για τη συλλογή μου.

-Θα συμμετέχετε και φέτος στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης;

–Ναι, θα ξαναπάω και φέτος. Το υλικό που θα έχω εκεί αφορά τη Δ.Ε.Θ. . Έχω στη συλλογή μου φωτογραφίες από την πρώτη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης.

-Ποια είναι η αγαπημένη σας γωνιά στη Θεσσαλονίκη;

-Υπάρχει ένας πεζόδρομος, απέναντι από το Λευκό Πύργο, ο πεζόδρομος του Στρατηγού Τσιρογιάννη. Εκεί υπάρχει ένα καφενείο στην αρχή της οδού, που λέγεται «Πύργος». Ακριβώς μπροστά από το καφενείο υπάρχουνε ένα μνημείο που είναι αφιερωμένο στον Παπάφη και απέναντι ακριβώς ένα μνημείο για τον Παύλο Μελά. Εκεί υπάρχει και ένα δέντρο. Το δέντρο της Ανεξαρτησίας.

Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, επικεφαλής της στρατιωτικής διοίκησης των Γάλλων ήταν ο Σαράι. Όταν μία μέρα μετά από διάφορα γεγονότα αποφάσισε να παραδώσει τη διοίκηση της Θεσσαλονίκης στους Σέρβους. Να την αφαιρέσει δηλαδή από τον ελληνικό στρατό, πράγμα που σήμαινε μεγάλο κίνδυνο για την πόλη. Ευτυχώς όμως ένας Γάλλος Λοχαγός ονόματι Ματιέ, υπασπιστής του Σαράι, που το μαθαίνει, πάει και βρίσκει τον Αγγελάκη και του το λέει. Γίνεται μία σύσκεψη στο σπίτι του και αποφασίζεται να συγκροτηθεί η Άμυνα. Κάτω από το συγκεκριμένο δέντρο λοιπόν μαζεύει την κρητική χωροφυλακή, με 800 άτομα περίπου, όπου τους βγάζει ένα λόγο ο Παμίκος Ζαβρακάκης, διοικητής τους. Τον είχε στείλει ο Βενιζέλος από το 1912, από την απελευθέρωση, να οργανώσει και τους επισημαίνει στο λόγο του πως υπάρχει κίνδυνος να χαθεί η πόλη. Έτσι αποφασίζουν να συγκροτήσουν το στρατό Εθνικής Άμυνας όπου με αυτόν θα πήγαιναν να παρουσιαστούν στο Σαράι και θα ανακοίνωναν ότι τίθενται υπό τις διαταγές του. Πράγματι αυτό έγινε, με απώλειες τεσσάρων αξιωματικών.

Ο Σαράι υπόσχεται στρατιωτική και οικονομική βοήθεια, σίτιση και όπλα και σταμάτησαν όλες του οι προηγούμενες σκέψεις. Μετά από αυτή τη συγκρότηση τηλεφωνήσανε στο Βενιζέλο, ο οποίος πήρε μαζί του το Δαγκλή και τον Κουντουριώτη, φύγανε από την Κρήτη και περάσανε από όλα τα νησιά φτιάχνοντας στρατό. Έτσι συγκροτήθηκε η Άμυνα. Εκείνο το δέντρο λοιπόν είναι ιστορικό, γιατί κάτω από αυτό έγινε η ανακήρυξη και ολόκληρη η διαδικασία.

Μάλιστα, εκεί υπάρχει ακόμα ένα ενσταντανέ. Στη διάρκεια της κατοχής είχε σχηματίσει μία κουφάλα το δέντρο και κινδύνευε. Οι Γερμανοί στείλανε συνεργείο και το τσιμεντώσανε από μέσα και το διατηρήσανε. Το δέντρο είναι 100-120 χρονών. Ο Πλάτανος της… ελευθερίας λοιπόν είναι το αγαπημένο μου σημείο.

-Προτιμάτε την εικόνα της παλιάς Θεσσαλονίκης ή της σημερινής;

–Η αλήθεια είναι ότι η εικόνα της παλιάς Θεσσαλονίκης είναι ρομαντική, μας συγκινεί ιδιαίτερα. Με τα χρόνια βέβαια λιγοστεύουνε εκείνοι που προλάβανε εκείνη την εποχή και οι νεότεροι την ξέρουν μόνο από αυτά που βλέπουνε. Μας συγκινεί η εικόνα της, είχε πολλά καλά αλλά δεν ήταν όλα ωραία. Δεν ήταν άνετη η ζωή παλιά στην πόλη. Για παράδειγμα, τα αυτοκίνητα ήταν πολύ λίγα στην πόλη για να εξυπηρετήσουν τους Θεσσαλονικείς μέχρι τη δεκαετία του ’50 και του ’60. Το ’20 και το ’30 μάλιστα στην Εγνατία δεν μπορούσες να διασχίσεις την Εγνατία χωρίς να πατήσεις πάνω σε περιττώματα αλόγων.

Οι Θεσσαλονικείς ψάξανε να βρούνε στη φύση να έχουν καλές εικόνες. Δεν υπήρχαν εξυπηρετήσεις ή τόση ευκολία στο νερό λόγου χάρη. Η Θεσσαλονίκη ήταν καλή και την προτιμάει κανένας για τα εξαιρετικά αρχιτεκτονικά αριστουργήματα, τα οποία κατεδαφίστηκαν με τον περίφημο νόμο για την ανοικοδόμηση. Το δυστύχημα για την πόλη είναι ότι αυτά καταστράφηκαν.

Η ζωή δεν ήταν εύκολη. Ούτε το κατά κεφαλήν εισόδημά μας ήταν όπως είναι τώρα. Δεν σπουδάζανε όλοι. Τα βιβλία μας τα αγοράζαμε, δεν μας τα δίνανε. Το κλίμα ήταν επίσης φρίκη. Υπήρχαν οι παιδονόμοι, τα σχολεία αρρένων – θηλέων, δεν τολμούσες να κοιτάξεις γυναίκα, δεν υπήρχε ελευθερία. Ήταν πολύ δύσκολα τα πράγματα. Οι προσωπικές σχέσεις ήταν πολύ δύσκολες. Τα πράγματα δεν ήταν τόσο ρομαντικά όσο θέλουμε να νομίζουμε ότι ήταν. Είναι καλύτερη η σημερινή εποχή.

Της Ν.Ε. απο την έντυπη έκδοση «Περιψιλουκαπνού»