Πώς θα αποκατασταθεί η εµπιστοσύνη στα ΜΜΕ;

Τα προβλήµατα της ενηµέρωσης στο πρώτο Θερινό Σχολείο Δηµοσιογραφίας του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου στη Θεσσαλονίκη. Ανάµεσα στους διοργανωτές και η Ακαδηµία της Deutsche Welle.
«Έχει σηµασία να κατανοήσει κάποιος στη διεθνή δηµοσιογραφία τι σηµαίνει να µεταδίδω κάτι από το Πεκίνο ή από το Βερολίνο», λέει χαρακτηριστικά ο Νίκος Παναγιώτου, επίκουρος καθηγητής Δηµοσιογραφίας του Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης πιστεύοντας πως «έτσι αποφεύγονται οι στερεοτυπικές αναφορές». Συµµετέχοντες από Ελλάδα, Γερµανία, Κίνα και άλλες χώρες προσπάθησαν να εντοπίσουν λύσεις στα σύγχρονα ζητήµατα της ειδησεογραφικής κάλυψης. Πόσο αληθινές είναι οι
ειδήσεις που διαβάζουµε καθηµερινά; Τι ρόλο παίζουν τα κοινωνικά δίκτυα στη σύγχρονη ενηµέρωση;
Το φαινόµενο των ψευδών ειδήσεων. Τα λεγόµενα fake news κατακλύζουν ολοένα και περισσότερο το διαδίκτυο και ακόµα και αναγνωρισµένα µέσα µαζικής ενηµέρωσης έχουν πέσει θύµατα µεταδίδοντας το περιεχόµενό τους. «Παρατηρούνται πολλά προβλήµατα στην ενηµέρωση και το πρόβληµα των fake
news καθιστά την επαλήθευση της είδησης πιο επιτακτική από ποτέ. Την εποχή της ψηφιοποίησης, το στοίχηµα είναι η αποκατάσταση της εµπιστοσύνης στα ΜΜΕ», εξηγεί ο Κρίστοφ Σµιτ από την Ακαδηµία της Deutsche Welle, o οποίος βλέπει ότι η εµπιστοσύνη στα ελληνικά µέσα είναι πολύ χαµηλή εξαιτίας των πολιτικών και κοµµατικών τους εξαρτήσεων ενώ στη Γερµανία ο βαθµός εµπιστοσύνης στα media είναι πολύ υψηλότερος. O Γερµανός ειδικός πιστεύει ότι οι δηµοσιογράφοι οφείλουν να έχουν πλατιά γνώση και να είναι συνεχώς «άγρυπνοι» σε τέτοια φαινόµενα αναφέροντας χαρακτηριστικά πως το
κλειδί για την αντιµετώπιση του φαινοµένου είναι: «έρευνα, έρευνα και πάλι έρευνα..». Μάλιστα θεωρεί πως το φαινόµενο των ψευδών ειδήσεων µπορεί να προκαλέσει αύξηση της ρητορικής µίσους, η οποία είναι δύσκολο να αντιµετωπιστεί όταν γίνεται σε πραγµατικό online χρόνο στα κοινωνικά δίκτυα.
Στις Η.Π.Α. το φαινόµενο συζητιέται ακόµα περισσότερο µετά τις τελευταίες προεδρικές εκλογές. «Υπήρξε µια αύξηση αυτού που αποκαλούν οι πολίτες ψευδείς ειδήσεις και αρκετή προβολή από τα ΜΜΕ όσων γίνονταν αντιληπτές ως τέτοιες µετά την προεκλογική περίοδο», λέει µιλώντας στη Deutsche Welle η Σέρι Χόουπ Κάλβερ, επίκουρος καθηγήτρια από το Πανεπιστήµιο του Τέµπλ στις Η.Π.Α, θεωρώντας όµως πως: «Δεν είναι πάντα έτσι όπως παρουσιάζονται. Μπορεί να πρόκειται για ένα κοµµάτι µιας είδησης που δεν είναι αληθές, µπορεί να είναι µέρος µια πολιτικής προπαγάνδας ή εν τέλει µπορεί να είναι και µία είδηση που δεν αρέσει, που δεν επιθυµεί κάποιος να ακούσει και όχι τόσο ότι δεν είναι αληθινή».
Ο ρόλος των social media Έχουν γίνει καθηµερινότητα και δεύτερη φύση για πολλούς από εµάς. Τα κοινωνικά δίκτυα µε τροµακτική επιρροή στην ενηµέρωση υπερφαλαγγίζουν κάποιες φορές τα
παραδοσιακά µέσα και κάποιες φωνές υποστηρίζουν ότι ίσως θα έπρεπε να υπάρξει κάποιος περιορισµός τους. «Δεν µπορούµε να σταµατήσουµε τη θάλασσα. Μπροστά µας έχουµε µια εξέλιξη, την οποία έχουν καταφέρει µια σειρά από blogs, γιατί να µη το καταφέρουν και οι δηµοσιογραφικοί οργανισµοί. Χρειάζεται προσαρµογή τους τόσο στο περιεχόµενο όσο και στον τρόπο εκφοράς τους στα
µέσα κοινωνικής δικτύωσης», επισηµαίνει ο κύριος Παναγιώτου. Ο ίδιος υποστηρίζει πως όπως και µε το ζήτηµα των fake news, αυτά τα φαινόµενα αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου. «Θα πρέπει να αλλάξει το µοντέλο της fast track και copy paste δηµοσιογραφίας. Αυτό µπορεί να γίνει µόνο όταν οι δηµοσιογράφοι παράγουν πρωτότυπο έργο, αν γίνουν επενδύσεις σε αυτό το σκοπό, που θα προσελκύσουν το κοινό που έτσι δε θα καταφεύγει στη δωρεάν ενηµέρωση», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Έλληνας πανεπιστηµιακός που πρόσφατα εξασφάλισε χρηµατοδότηση από τη Google για µία έρευνα για την ψηφιακή δηµοσιογραφία.
Πως θα µπορούσαν οι πολίτες να προστατευτούν από όλα αυτά τα φαινόµενα παραπληροφόρησης; Η δύναµη βρίσκεται στους ίδιους, σύµφωνα µε το κύριο Σµιτ: «Παλαιότερα υπήρχε µονοδροµικότητα π.χ. µε τα γράµµατα αναγνωστών. Τώρα αµφίδροµα είναι η µεγάλη ευκαιρία µε το σχολιασµό, τη συµµετοχή, οι πολίτες όντας ενεργητικοί χρήστες να ελέγχουν και να φιλτράρουν την είδηση κι έτσι να συµβάλλουν στην καλύτερη επιβεβαίωσή της».
Τεχνολογικές καινοτοµίες: Η συλλογή, ανάλυση και οπτικοποίηση δεδοµένων, π.χ. προϋπολογισµών, κυβερνητικών δεδοµένων, που µέχρι πρότινος δεν ήταν διαθέσιµα στο κοινό, αλλά είναι πλέον ανοικτά δεδοµένα χάρη σε οργανισµούς όπως το Ίδρυµα Ανοιχτής Γνώσης, προσφέρει τη δυνατότητα επαλήθευσης των πληροφοριών για τους δηµοσιογράφους και το κοινό. Ο πρόεδρος του Παραρτήµατος στην Ελλάδα Χαράλαµπος Μπράτσας πιστεύει πως: «όσο πιο ανοικτά είναι τα δεδοµένα τόσο πιο πολύ θα γίνονται επενδύσεις σε εργαλεία επαλήθευσης και µέτρησης εµπιστοσύνης των ειδήσεων κι έτσι θα µπορέσουν να ξεπεραστούν τα φαινόµενα σύγχυσης που ζούµε τώρα». Ακόµη, όσο περισσότεροι έχουν πρόσβαση στην πληροφορία τόσο διευρύνεται και ο έλεγχός της, όπως για παράδειγµα µε το πρόγραµµα 3asyR που δίνει τη δυνατότητα σε ανθρώπους µε αναγνωστικές δυσκολίες να διαβάζουν ευκολότερα και γρηγορότερα online. «Έτσι δίνουµε την πρόσβαση στην ενηµέρωση σε ανθρώπους που µέχρι τώρα δυσκολεύονταν να διαβάζουν προσαρµόζοντας το περιεχόµενο στις ανάγκες τους», επισήµανε η Μαρία Τσιάνα, εµπνευστής της εφαρµογής, ούσα και η ίδια δυσλεκτική.
Η τεχνολογία δεν είναι πανάκεια για την καλύτερη ενηµέρωση σύµφωνα µε την ίδια: «Έχουµε δει πολλές φορές να γίνονται viral τα fake news. Από εκεί και πέρα είναι στο χέρι του καθένα αν θα επιλέξει να ενηµερωθεί από ένα µέσο ή αν θα επιλέξει πολλές και διαφορετικές πηγές ενηµέρωσης. Προσωπικά, κάνω το δεύτερο. Οι πηγές και η τεχνολογία είναι εκεί για να ελέγξεις αν αυτό που διάβασες είναι ψευδές ή όχι».