Έχει δικαίωμα μια εταιρεία να ηχογραφεί την τηλεφωνική κλήση που έκανε προς εσάς; Εσείς μπορείτε να την ηχογραφήσετε; Τι γίνεται με τις κάμερες επιτήρησης σε δημόσιους χώρους ή πεζοδρόμια; Είναι νόμιμη η εγκατάσταση και η λειτουργία τους ; Γνωρίζετε ότι μπορείτε να ζητήσετε από ένα κατάστημα που έχει κάμερα στον εξωτερικό του χώρο, να δείτε την εικόνα που κατέγραψε ή να μάθετε ποιον χώρο παρακολουθεί ακριβώς και γιατί;
Είναι μόνο λίγα από τα ερωτήματα που ενδεχομένως απασχολούν τους πολίτες ή τα οποία μπορεί να προκύπτουν από τον ολοένα αυξανόμενο αριθμό ηλεκτρονικών συστημάτων καταγραφής εικόνας και ήχου που χρησιμοποιούνται και στη χώρα μας, είτε από επιχειρήσεις, είτε από ιδιώτες.
Το Press724.gr επικοινώνησε με την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και έθεσε μια σειρά ερωτημάτων που έχουν ως στόχο να διευκολύνουν τον πολίτη να μάθει τα δικαιώματα του.
Όπως προκύπτει μεταξύ άλλων από τις απαντήσεις που πήραμε αλλά και από την νομολογία, δεν επιτρέπονται οι κάμερες επιτήρησης καταστημάτων ή σπιτιών που «βλέπουν» σε πεζοδρόμια και άλλους κοινόχρηστους χώρους, δεν επιτρέπονται κάμερες σε καταστήματα διασκέδασης-εστίασης που «βλέπουν» τους πελάτες, δεν επιτρέπονται κάμερες σε αποδυτήρια, κάμερες που παρακολουθούν εργαζόμενους κτλ.
Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα διαχειρίζεται κάθε χρόνο χιλιάδες υποθέσεις, που αφορούν το θέμα, απαντώντας ταυτόχρονα σε όποιον ενδιαφέρεται, γύρω από την υφιστάμενη νομολογία. Είναι χαρακτηριστικό πως μόνο το 2014, το σύνολο των διεκπεραιωμένων υποθέσεων προσφυγών/καταγγελιών, ερωτημάτων και γνωστοποιήσεων αρχείων και επεξεργασιών της Αρχής, ανήλθε σε 3.015, εμφανίζοντας σημαντική αύξηση περίπου 20% σε σύγκριση με τον αντίστοιχο αριθμό του προηγούμενου έτους. Σε 202 περιπτώσεις η εξέταση των υποθέσεων ολοκληρώθηκε με την έκδοση απόφασης από την Ολομέλεια ή το Τμήμα. Επίσης, το 2014 η Αρχή εξέδωσε και 5 γνωμοδοτήσεις.
Διαβάστε παρακάτω, τα 5 ερωτήματα που θέσαμε στην Αρχή, αλλά και τις απαντήσεις που μας έδωσε.
1) Γενικά, όταν αναφερόμαστε σε γνωστοποιήσεις για κάμερες ασφαλείας, συστήματα καταγραφής συνομιλιών κτλ, για τι αριθμούς μιλάμε; Περίπου πόσες έχουν γίνει μέχρι σήμερα και τι ποσοστό κατά προσέγγιση πιστεύετε ότι δηλώνεται προς την Αρχή όπως ορίζει ο νόμος, σε σχέση με τα υπάρχοντα;
Πρόκειται για 2 διαφορετικές περιπτώσεις.
α) Τα συστήματα βιντεοεπιτήρησης που χρησιμοποιούνται για σκοπούς προστασίας προσώπων και αγαθών (δηλ. ασφάλειας) ρυθμίζονται από την οδηγία 1/2011 της Αρχής.
Ως προς τον αριθμό των συστημάτων που δεν δηλώνονται στην Αρχή, δεν υπάρχει κάποια εκτίμηση. Να σημειωθεί ότι το σύστημα των γνωστοποιήσεων έχει κριθεί (σε επίπεδο Ε.Ε.) αναποτελεσματικό και βαίνει προς κατάργηση με το νέο γενικό κανονισμό για την προστασία των προσωπικών δεδομένων που αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή σε όλη την Ε.Ε. σε 2 περίπου έτη. Αντίθετα, προκρίνονται άλλες λύσεις, όπως το να υπάρχει πληρέστερη έγγραφη τεκμηρίωση και η προηγούμενη διαβούλευση με την Αρχή σε περίπτωση κρίσιμων επεξεργασιών.
β) Τα συστήματα καταγραφής συνομιλιών λειτουργούν με βάση τη διάταξη του άρ. 4 παρ. 3 του ν. 3471/2006 («Επιτρέπεται η καταγραφή συνδιαλέξεων και των συναφών δεδομένων κίνησης, όταν πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια νόμιμης επαγγελματικής πρακτικής με σκοπό την παροχή αποδεικτικών στοιχείων εμπορικής συναλλαγής ή άλλης επικοινωνίας επαγγελματικού χαρακτήρα, υπό την προϋπόθεση ότι και τα δύο μέρη, μετά από προηγούμενη ενημέρωση σχετικά με το σκοπό της καταγραφής, παρέχουν τη συγκατάθεση τους…»). Στην τυπική περίπτωση, για την καταγραφή συνομιλιών μεταξύ πελατών/προμηθευτών και των εταιρειών δεν απαιτείται γνωστοποίηση στην Αρχή (βλ. αρ. 7Α του ν. 2472/1997).
Ειδικά για τις περιπτώσεις εταιρειών ενημέρωσης οφειλετών εφαρμόζεται ειδικότερη νομοθεσία (βλ. http://www.dpa.gr/portal/page?_pageid=33,185100&_dad=portal&_schema=PORTAL) και επιβάλλεται η καταγραφή των επικοινωνιών.
2) Ειδικά τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μια υπερ-πληθώρα καμερών που τοποθετούνται σε κοινόχρηστους και δημόσιους χώρους, όπως πεζοδρόμια, εισόδους πολυκατοικιών, πυλωτές, καταστήματα, ακόμη και κέντρα διασκέδασης. Είναι νόμιμη η εγκατάσταση και η χρήση τους; Απασχολούν την Αρχή συχνές καταγγελίες – αναφορές, σχετικές με ενδεχόμενες παραβάσεις της νομοθεσίας;
Η χρήση τους για σκοπούς προστασίας προσώπων και αγαθών μπορεί να είναι νόμιμη υπό προϋποθέσεις, ανάλογα με τις συγκεκριμένες περιστάσεις. Βλ. και άρ. 6, 15, 19 της οδηγίας 1/2011 της Αρχής.
Τοποθέτηση καμερών σε δημόσιους χώρους επιτρέπεται, κατ’ αρχήν, μόνο από δημόσιες αρχές, για τους σκοπούς και υπό τις προϋποθέσεις που προσδιορίζονται στο άρθρο 14 του ν. 3917/2011 (π.χ. αποτροπή ή και δίωξη σοβαρών εγκλημάτων, εθνική ασφάλεια, ρύθμιση κυκλοφορίας). Σημειώνεται ιδιαίτερα ότι, κατά κανόνα, δεν επιτρέπεται η τοποθέτηση καμερών σε δημόσιο χώρο από ιδιώτη για το σκοπό της προστασίας προσώπων και αγαθών (μια τέτοια τοποθέτηση μπορεί να επιτραπεί σε εξαιρετικές μόνο περιπτώσεις και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις – βλ. άρθρο 6 της οδηγίας 1/2011).
Στην Αρχή κατατίθενται αρκετές τέτοιες καταγγελίες. Από την εξέταση των προσφυγών που υποβάλλονται διαπιστώνεται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό αφορά σε παράπονα για εγκατάσταση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης από γείτονες, σε μονοκατοικίες και πολυκατοικίες. Σε πολλές μάλιστα από τις περιπτώσεις αυτές τα εμπλεκόμενα μέρη έχουν και άλλου είδους διαφορές μεταξύ τους. Η δεύτερη σημαντική κατηγορία υποθέσεων αφορά προσφυγές για χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης σε χώρους εργασίας.
3) Αν παρατηρήσει ένας πολίτης μια κάμερα στην περιοχή όπου κινείται και πιστεύει ότι καταγράφεται, έχει δικαίωμα να ρωτήσει τον ιδιοκτήτη της κάμερας αν έχει κάποια άδεια, ή αν έχει γνωστοποιήσει στην Αρχή τη χρήση της; Μπορεί να ζητήσει να δει το περιεχόμενο των βίντεο που μαγνητοσκοπούνται και είναι υποχρεωμένος ο ιδιοκτήτης να τα δείξει;
Ναι. Η νομοθεσία για τα προσωπικά δεδομένα προβλέπει το δικαίωμα πρόσβασης, που είναι ακριβώς αυτή η περίπτωση. Δείτε το άρθρο 13 της οδηγίας 1/2011. Ειδική επισήμανση, ότι για τη λειτουργία καμερών δεν απαιτείται άδεια από την Αρχή, αλλά μόνο γνωστοποίηση. Άδειες εκδίδονται μόνο για ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα (στα οποία, κατά κανόνα, δεν περιλαμβάνεται η εικόνα ενός προσώπου).
4) Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί σε σημαντικό βαθμό τα ηλεκτρονικά ενημερωτικά μέσα όπως sites, web-tv, όπου δημοσιογράφοι και φωτογράφοι, όπως και για τα «παραδοσιακά» ΜΜΕ, καταγράφουν φωτογραφίες και βίντεο σε δημόσιους χώρους για την κάλυψη ρεπορτάζ που αφορούν διάφορα θέματα. Τίθεται θέμα προσωπικών δεδομένων με πρόσωπα που εμφανίζονται σε τέτοιου είδους υλικό; Έχει δικαίωμα ο πολίτης που πιστεύει ότι καταγράφηκε και δεν το επιθυμεί να ελέγξει το υλικό ή να ζητήσει τη διαγραφή του υλικού;
Η χρήση συστημάτων λήψης εικόνας για σκοπούς διαφορετικούς από την προστασία προσώπων και αγαθών αντιμετωπίζεται με διαφορετικό τρόπο (όχι από την οδηγία 1/2011) και ανάλογα με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Ακόμα κι αν τίθεται θέμα προσωπικών δεδομένων, πρέπει να γίνεται στάθμιση δικαιωμάτων, όπως π.χ. της ελευθερίας του Τύπου και της ενημέρωσης του κοινού (περιπτώσεις δημοσιογράφων). Φυσικά οι πολίτες διατηρούν το δικαίωμα να ζητήσουν να μην περιλαμβάνεται η εικόνα τους σε τέτοιες λήψεις, αυτό όμως σε πρώτη φάση, θα πρέπει να το σταθμίζει ο εκάστοτε υπεύθυνος επεξεργασίας (δημοσιογράφος – εφημερίδα).
5) Τηλεφωνικές συνομιλίες και ηχογράφηση – Ιδιωτικές εταιρείες όπως τράπεζες, εισπρακτικές εταιρείες, εταιρείες τηλεφωνίας κτλ, τηλεφωνούν πολλές φορές σε πολίτες αναφέροντας πως η κλήση τους ηχογραφείται. Μπορεί να αρνηθεί ο πολίτης την ηχογράφηση; Όταν καλεί ο πολίτης σε μια τέτοια εταιρεία και ακούει ηχογραφημένο μήνυμα ότι η κλήση ηχογραφείται, πριν καν μιλήσει με εκπρόσωπο της εταιρείας, είναι νόμιμο; Έχει δικαίωμα ο πολίτης να ηχογραφεί τις τηλεφωνικές του κλήσεις ενημερώνοντας τον συνομιλητή του;
Όπως αναφέραμε στην ερώτηση 1, αυτό ρυθμίζεται ειδικά από το άρ. 4 παρ. 3 του ν. 3471/2006, ενώ ειδική ρύθμιση υπάρχει για τις εταιρείες ενημέρωσης οφειλετών, οι οποίες υποχρεούνται από το νόμο να καταγράφουν τις συνομιλίες τους.
Στις λοιπές περιπτώσεις (εκτός από τις εταιρείες οφειλετών) σημαντικό είναι ότι α) η καταγραφή επιτρέπεται μόνο για την απόδειξη μιας συναλλαγής ή μιας επικοινωνίας επαγγελματικού χαρακτήρα (σε αυτές μπορεί να ενταχθούν και κλήσεις για την ικανοποίηση μιας υφιστάμενης πελατειακής σχέσης π.χ. για ερωτήσεις στο τμήμα υποστήριξης μιας εταιρείας) και β) πρέπει να υπάρχει ενημέρωση πριν από την καταγραφή. Σε περίπτωση που κάποιος δεν συναινεί στην καταγραφή της κλήσης, απλά κλείνει το τηλέφωνο, αλλά θα πρέπει να επικοινωνήσει με άλλο τρόπο (αυτοπροσώπως) με την εταιρεία, εφόσον πρόκειται για κάποια συναλλαγή.
Αν όμως καταγράφεται συνομιλία που δεν αφορά επαγγελματική επικοινωνία, τότε ενδεχομένως να πρόκειται για μη νόμιμη ενέργεια, άρα ο πολίτης μπορεί να ασκήσει αντιρρήσεις (δικαίωμα αντίρρησης – αρ. 13 του ν. 2472/1997) και αν δεν είναι ικανοποιημένος να προσφύγει στην Αρχή.
Όσον αφορά στην καταγραφή από την πλευρά του πολίτη, ισχύουν ακριβώς τα ίδια. Όμως, ένα εύκολο εργαλείο για τον πολίτη είναι να ασκήσει το δικαίωμα πρόσβασης (άρ. 13 του ν. 2472/1997), ώστε να μάθει από την εταιρεία που καταγράφει τι έχει καταγράψει για τον ίδιο και ενδεχομένως να ζητήσει και αντίγραφο.
Διαβάστε ΕΔΩ τον ΝΟΜΟ 3471/2006 (ΦΕΚ 133/Α’/28.6.2006) που αφορά στην προστασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα και της ιδιωτικής ζωής στον τοµέα των ηλεκτρονικών επικοινωνιών και τροποποίηση του ν. 2472/1997.
Διαβάστε ΕΔΩ την οδηγία 1/2011 της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα για την χρήση συστηµάτων βιντεοεπιτήρησης για την προστασία προσώπων και αγαθών.
Δείτε ΕΔΩ την ηλεκτρονική σελίδα της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.
Ρεπορτάζ: Αλέξης Αλεξιάδης
