Σαν σήμερα, γεννήθηκε ένας από τους κορυφαίους ποιητές της μεταπολεμικής γενιάς, με βαθιά πολιτική συνείδηση, που φυλακίστηκε και καταδικάστηκε για τις ιδέες του, ο Θεσσαλονικιός Μανόλης Αναγνωστάκης.
Η ζωή του Μανόλη Αναγνωστάκη
Γεννήθηκε πριν από 91 χρόνια στη Θεσσαλονίκη, στις 9 Μαρτίου του 1925, μεγαλώνοντας στην καρδιά της πόλης, στην Πλατεία Δικαστηρίων. Σπούδασε Ιατρική και ειδικεύτηκε ως ακτινολόγος στη Βιέννη το 1956. Στη συνέχεια, εργάστηκε ως ακτινολόγος στη Θεσσαλονίκη και το 1978 μετακόμισε στην Αθήνα.
Πήρε μέλος στην Αντίσταση ως μέλος της ΕΠΟΝ στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και λόγω της έντονης πολιτικής του δράσης στο φοιτητικό κίνημα, φυλακίστηκε το 1948 και το 1949 καταδικάστηκε σε θάνατο από έκτακτο στρατοδικείο. Βγήκε όμως από τη φυλακή το 1951 με την γενική αμνηστία.
Ήταν για μερικά χρόνια ενταγμένος στο ΚΚΕ και το 1968 μετά τη διάσπασή του εντάχθηκε στο ΚΚΕ εσωτερικού, με το οποίο μάλιστα ήταν υποψήφιος ευρωβουλευτής το 1984. Την περίοδο της Χούντας ο Μανόλης Αναγνωστάκης ανέπτυξε έντονη αντιδιδακτορική δράση.
Από… ακτινολόγος, ποιητής
Εμφανίστηκε στη λογοτεχνία το 1942 μέσω του περιοδικού «Πειραϊκά Γράμματα». Το 1944 συνεργάστηκε με το φοιτητικό περιοδικό «Ξεκίνημα», έχοντας και τη θέση του αρχισυντάκτη. Το περιοδικό αυτό ήταν πόλος συσπείρωσης των προοδευτικών νέων λογοτεχνών της πόλης.
Η πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Εποχές» δημοσιεύτηκε το 1945 με δικά του έξοδα. Αν και προχώρησε στην έκδοση μιας σειράς ποιητικών συλλογών τις επόμενες δεκαετίες, έπρεπε να περιμένει ως το 1979, ώστε να καταφέρει να τυπωθούν τα ποιήματά του χωρίς δικά του έξοδα.
Δημοσίευε ποιήματα και κριτικά σημειώματα σε πολλά περιοδικά, ενώ συχνά παρουσίαζε κείμενα για λογοτεχνικά και πολιτικά θέματα στην εφημερίδα «Αυγή». Ακόμα, εξέδωσε το περιοδικό «Κριτική», υπήρξε μέλος της εκδοτικής ομάδας των «Δεκαοκτώ κειμένων», των «Νέων Κειμένων» και του περιοδικού «Η Συνέχεια».
Το ποιητικό έργο του Μανόλη Αναγνωστάκη καλύπτει μια πλήρη τριακονταετία. Δημοσίευσε 88 ποιήματα, τα οποία έγραψε από το 1941 έως το 1971. Από το 1979 που κυκλοφόρησε ο συγκεντρωτικός τόμος των ποιημάτων του, και από το 1983 που κυκλοφόρησε ιδιωτικά το αυτοβιογραφικό σχόλιο «Y.Γ.» δεν υπήρξε καμία δημόσια παρέμβασή του. «Στο αλλοιωμένο τοπίο της εποχής μας δεν θα ξαναγράψω», είχε ξεκαθαρίσει, γιατί «το έργο μου το ολοκλήρωσα. Επιλέγω τη σιωπή». Ίσως επειδή, όπως είχε πει σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του, «η ποίηση είναι έργο της νεότητας. Χρειάζεται ενθουσιασμό, αυταπάτες, ψευδαισθήσεις. Αυτά τα έχουν οι νέοι. Όσο μεγαλώνεις, κατέχεις καλύτερα τα μέσα σου. Γίνεσαι τεχνίτης, αλλά ένα ποίημα δεν χρειάζεται να είναι τέλειο για να είναι καλό».
Ποιήματά του μεταφράστηκαν στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ενώ μελοποιήθηκαν από συνθέτες, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Μιχάλης Γρηγορίου, ο Γιάννης Μαρκόπουλος και ο Δημήτρης Παπαδημητρίου. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1986) και το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας (2002), ενώ αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Το πιο γνωστό του ποίημα ήταν το Μιλώ, που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης.
Η ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη
Μια από τις πιο αξιοπρόσεκτες φωνές της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, ο Αναγνωστάκης κερδίζει αμέσως με τον απογυμνωμένο λυρικό του λόγο τον αναγνώστη. Από τα ποιήματά του απουσιάζει, οποιοδήποτε στοιχείο έξαρσης ή διαστολής. Ο ποιητής πενθεί σιωπηρά τις απώλειές του: για τους φίλους που αφανίστηκαν στα δύσκολα χρόνια, για την επαναστατική ιδεολογία που μεταμορφώθηκε σε σύστημα κλειστού πολιτικού ελέγχου, για τους ατέλειωτους συμβιβασμούς της καθημερινότητας, αλλά και για τις ευκαιρίες της ζωής που πέταξαν εν μία νυκτί μακριά.
Η ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη δεν είναι απαισιόδοξη. Όσο κι αν οι στίχοι του φτάνουν κάποτε στην απελπισία, στο βάθος του ορίζοντα διακρίνεται ένα φως που μοιάζει περισσότερο με την αναλαμπή της αυγής και λιγότερο με το λυκόφως. Η δύναμη του ποιητικού του έργου, υπερβαίνοντα τις κομματικές ταμπέλες, κατάφερε να εκφράσει την αβεβαιότητα, την αποξένωση, αλλά και τις ελπίδες μιας ολόκληρης εποχής.
Αξίζει να σημειωθεί μάλιστα ότι σύμφωνα με αποκάλυψη του ποιητή σε δημοσιογράφο αυτοί που τον επηρέασαν περισσότερο ποιητικά ήταν ο Ρεμπό και ο Άνθος Φιλητάς (Άνθιμος Χατζηανθίμου).
Η Θεσσαλονίκη στα ποίηματά του
Η τοπιογραφία των ποιημάτων του Μανόλη Αναγνωστάκη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πόλη της Θεσσαλονίκης και με τα βιώματα του ποιητή. Στα έργα του συναντούμε τη γειτονιά που μεγάλωσε, τους δρόμους που περπάτησε, το λιμάνι και τα Λαδάδικα, αλλά και τους τόπους της προσωπικής του δοκιμασίας και περιπέτειας, όπως το στρατόπεδο Παύλου Μελά και το Γεντί Κουλέ.
Θεσσαλονίκη, μέρες του 1969 μ.Χ.
Στην οδό Αιγύπτου ―πρώτη πάροδος δεξιά―
Τώρα υψώνεται το μέγαρο της Τράπεζας Συναλλαγών
Τουριστικά γραφεία και πρακτορεία μεταναστεύσεως
Και τα παιδάκια δεν μπορούνε πια να παίξουνε από τα τόσα τροχοφόρα που
περνούνε
Άλλωστε τα παιδιά μεγάλωσαν, ο καιρός εκείνος πέρασε που ξέρατε
Τώρα πια δε γελούν, δεν ψιθυρίζουν μυστικά, δεν εμπιστεύονται,
Όσα επιζήσαν, εννοείται, γιατί ήρθανε βαριές αρρώστιες από τότε
Πλημμύρες, καταποντισμοί, σεισμοί, θωρακισμένοι στρατιώτες•
Θυμούνται τα λόγια του πατέρα: εσύ θα γνωρίσεις καλύτερες μέρες
Δεν έχει σημασία τελικά αν δεν τις γνώρισαν, λένε το μάθημα οι ίδιοι στα παιδιά
τους
Ελπίζοντας πάντοτε πως κάποτε θα σταματήσει η αλυσίδα
Ίσως στα παιδιά των παιδιών τους ή στα παιδιά των παιδιών των παιδιών τους.
Προς το παρόν, στον παλιό δρόμο που λέγαμε, υψώνεται η Τράπεζα Συναλλαγών
―εγώ συναλλάσσομαι, εσύ συναλλάσσεσαι αυτός συναλλάσσεται―
Τουριστικά γραφεία και πρακτορεία μεταναστεύσεως
―εμείς μεταναστεύουμε, εσείς μεταναστεύετε, αυτοί μεταναστεύουν―
Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει, έλεγε κι ο Ποιητής
Η Ελλάδα με τα ωραία νησιά, τα ωραία γραφεία, τις ωραίες εκκλησιές
Η Ελλάς των Ελλήνων.»
Έντεκα χρόνια χωρίς τον Μανόλη Αναγνωστάκη
Έφυγε από τη ζωή τα ξημερώματα της στις 23 Ιουνίου του 2005, καταβεβλημένος από χρόνια αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα.
Ο Δήμος Θεσσαλονίκης, με αφορμή τη συμπλήρωση 90 ετών από τη γέννησή του και 11 από το θάνατο του, ανακήρυξε το 2015 έτος Μανόλη Αναγνωστάκη, με μία σειρά εκδηλώσεων αφιερωμένες στον ποιητή.
Πηγές: sansimera.gr, βικιπαίδεια, Δήμος Θεσσαλονίκης
